Od czasu swoich skromnych początków w 1995 r. instytucja ta urosła do rangi uznanego i szanowanego strażnika przejrzystości, etyki i odpowiedzialności w administracji UE.
Instytucje rzeczników praw obywatelskich muszą przyjąć rolę strażników dobrej administracji, aby móc się rozwijać i działać w najlepszym interesie publicznym. Dzięki instytucjom UE moje Biuro może realizować wizję jego twórców sprzed 25 lat, mianowicie występowania w charakterze oddanego obrońcy UE i jej obywateli. Biuro to jest niewielkie, lecz dzięki niemu posiadam szereg uprawnień, z których nadal będę korzystać.
Emily O’Reilly, Europejska Rzecznik Praw Obywatelskich
Podpisanie traktatu z Maastricht zawierającego artykuł, na mocy którego powołano Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich.
Przyjęcie przepisów dotyczących powoływania Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich – Statutu Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich.
Wybranie Jacoba Södermana (Finlandia) przez Parlament Europejski na pierwszego Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich, rozpoczęcie działalności Biura.
Utworzenie Europejskiej Sieci Rzeczników Praw Obywatelskich: obecnie sieć składa się z ponad 95 biur krajowych i regionalnych rzeczników praw obywatelskich oraz komisji petycji z 36 krajów.
Zatwierdzenie przez Parlament Europejski Kodeksu dobrego postępowania administracyjnego sporządzonego przez Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich, w którym określono wytyczne dla urzędników służby cywilnej UE.
Wybranie Nikiforosa P. Diamandourosa (Grecja) na drugiego Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich.
Przedstawienie zasad służby cywilnej urzędników UE przez Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich.
Wybranie Emily O’Reilly (Irlandia) na trzecią Europejską Rzecznik Praw Obywatelskich.
Rozpoczęcie równoległych postępowań wyjaśniających w ramach Europejskiej Sieci Rzeczników Praw Obywatelskich
Zintensyfikowanie współpracy z Parlamentem Europejskim za pośrednictwem komisji i wysłuchań
Pierwsze wyniki nowo powstałego Działu ds. Dochodzeń Strategicznych
Wprowadzenie nowych metod pracy w zakresie rozpatrywania spraw i procedury przyspieszonej dotyczącej wniosków o udzielenie dostępu do dokumentów.
Emily O’Reilly wybrana na nową kadencję
Przejrzystość, publiczny dostęp do informacji i dokumentów.
Odpowiedzialność i udział społeczeństwa w procesie decyzyjnym UE.
Problemy z unijnymi przetargami i dotacjami.
Przestrzeganie praw podstawowych i procesowych.
Osoby fizyczne, przedsiębiorstwa, organizacje gospodarcze i społeczeństwo obywatelskie mogą zwrócić się do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich o pomoc w rozwiązywaniu problemów z administracją UE.
W ciągu swojej 25-letniej działalności Biuro rozpatrzyło ponad 57 000 skarg.
Większość dochodzeń wszczyna się w następstwie skarg, lecz Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich może również wszczynać dochodzenia z własnej inicjatywy. Od rozpoczęcia działalności Biura w 1995 r. przeprowadzono ponad 7300 dochodzeń.
Społeczeństwo musi posiadać dostateczne informacje, aby śledzić politykę UE i proces stanowienia prawa, a także uczestniczyć w znaczący sposób w procesie demokratycznym UE.
Zwiększenie przejrzystości procesu decyzyjnego UE jest przedmiotem szeregu dochodzeń dotyczących m.in.: stanowienia prawa w Radzie, gdzie rządy krajowe tworzą ustawodawstwo UE; procesu decyzyjnego w Eurogrupie, gdzie ministrowie finansów podejmują decyzje w sprawie polityki strefy euro; negocjacji handlowych między UE a państwami trzecimi lub sposobu, w jaki rządy UE podejmują decyzje w sprawie rocznych kwot połowowych, przy uwzględnieniu kwestii zrównoważonego rozwoju.
Obywatele ufają administracji publicznej, która działa w trosce o dobro publiczne i utrzymuje wysokie normy etyczne.
W UE obowiązują rygorystyczne przepisy dotyczące lobbingu, konfliktu interesów i efektu „drzwi obrotowych” – w przypadku gdy obywatele przechodzą z sektora prywatnego do publicznego lub odwrotnie. Aby jednak zapewnić zaufanie publiczne, należy egzekwować i aktualizować te przepisy. W następstwie ostatnich dochodzeń Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich wprowadzono bardziej rygorystyczne zasady etyczne dla komisarzy europejskich, usprawniono egzekwowanie przepisów dotyczących efektu „drzwi obrotowych” oraz wprowadzono wytyczne dla urzędników służby cywilnej UE w sprawie współpracy z lobbystami.
Publiczny dostęp do dokumentów jest niezbędny, aby można było przeprowadzić kontrolę polityki UE oraz procesu stanowienia prawa, jak również funduszy UE. Ponieważ powody, dla których obywatele chcą uzyskać dostęp do dokumentów, są uwarunkowane czasowo, Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich wprowadził procedurę przyspieszoną, aby pomóc im w uzyskaniu informacji, których w danej chwili potrzebują.
Ostatnie dochodzenia dotyczyły kosztów podróży komisarzy europejskich, operacji kontroli granicznych prowadzonych przez Europejską Agencję Straży Granicznej i Przybrzeżnej (Frontex) oraz lobbingu odnoszącego się do europejskiego programu badań w dziedzinie obronności. Poprzednie dochodzenia prowadzone przez Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich skłoniły również Europejską Agencję Leków do udostępnienia ogółowi społeczeństwa wyników badań klinicznych nad lekami.
Ułatwienie obywatelom śledzenia debat i rozmów na szczeblu UE oraz udziału w nich może przyczynić się do zmiany postrzegania UE przez społeczeństwo jako odległej i złożonej instytucji.
Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich przyczynił się do udoskonalenia europejskiej inicjatywy obywatelskiej – narzędzia demokracji uczestniczącej, za pomocą którego obywatele mogą składać petycje do Komisji Europejskiej w sprawie ustanowienia przepisów w danej kwestii – aby ułatwić jej stosowanie. Inne dochodzenia Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich przyczyniły się podjęcia przez instytucje UE zwiększonych wysiłków na rzecz przekazywania informacji we wszystkich 24 językach urzędowych UE, zwłaszcza na potrzeby „konsultacji publicznych” przeprowadzanych przez Komisję oraz zwiększenia dostępu do stron internetowych.
Oprócz bardziej tradycyjnych praw określonych w traktatach UE i Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej istnieją pewne prawa, które mają bezpośrednie znaczenie dla działalności Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich, takie jak „prawo do dobrej administracji” oraz „prawo dostępu do dokumentów”.
Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich regularnie odnosi się do Karty w prowadzonych przez siebie dochodzeniach. Jedno z takich dochodzeń przyczyniło się do utworzenia mechanizmu rozpatrywania skarg przez Europejską Agencję Straży Granicznej i Przybrzeżnej dla osób, których prawa podstawowe zostały naruszone. Kolejne dochodzenie przyczyniło się do zapewnienia wynagrodzeń stażystom biorącym udział w unijnych delegacjach zagranicznych, aby zapobiec nierównościom w dostępie.
Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich regularnie rozpatruje sprawy związane z projektami finansowanymi ze środków UE, które dotyczą zazwyczaj problemów poaudytowych.
Jeżeli audyt wykaże jakieś nieprawidłowości, instytucje UE są zobowiązane do zwrócenia środków. Nieporozumienia lub błędy mogą się jednak pojawić, a zatem zwrot środków może nie być uzasadniony. Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich może pomóc w znalezieniu rozwiązań, w przypadku gdy dana organizacja wykonała pracę w dobrej wierze i zrealizowała cele projektu.
Ostatni przykład skłonił Komisję Europejską do zmiany stanowiska oraz pokrycia kosztów poniesionych przez Europejskie Stowarzyszenie Uniwersytetów w ramach projektu na rzecz zacieśniania regionalnej współpracy krajów Ameryki Łacińskiej.
W trakcie dochodzeń Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich i personel Biura regularnie są świadkami znakomitej pracy, jaką wykonują oddani urzędnicy służby cywilnej UE. Nagroda za dobrą administrację, ustanowiona w 2017 r., ma na celu pokazanie owoców tej pracy szerszej publiczności, aby zarówno rozpowszechniać dobre praktyki, jak i przyczyniać się do zmniejszenia przepaści między obywatelami a administracją UE.
Istnieje ogólna nagroda oraz nagrody w poszczególnych kategoriach. Poprzedni laureaci nagród to m.in. zespoły z Komisji Europejskiej, które dokładały starań na rzecz zwiększenia poziomu świadomości na temat zanieczyszczenia tworzywami sztucznymi, Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności, który podkreślał zagrożenia, jakie czyhają na pszczoły, oraz Agencja Unii Europejskiej ds. Cyberbezpieczeństwa, która pracowała nad europejskim projektem współpracy.
Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich koordynuje europejską sieć rzeczników praw obywatelskich, która zrzesza krajowych i regionalnych rzeczników praw obywatelskich z ponad 95 biur w 36 państwach europejskich.
Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich organizuje coroczną konferencję, aby krajowi i regionalni rzecznicy praw obywatelskich mogli podjąć współpracę z decydentami UE w celu zajęcia się kwestiami budzącymi obawy. Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich koordynuje również równolegle prowadzone dochodzenia, w przypadku których biura krajowych rzeczników praw obywatelskich współpracują w zakresie wspólnych kwestii UE. Przykładem może być równolegle prowadzone dochodzenie sprawdzające, czy fundusze UE wydawane są zgodnie z prawami podstawowymi, w trakcie którego zaproponowano, w jaki sposób udoskonalić monitorowanie wydawania tych funduszy UE.
Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich powołano 25 lat temu. W tym czasie UE przeszła ogromne zmiany w wyniku wyzwań, zmieniających się oczekiwań obywateli oraz jej rozszerzenia.
Nadchodzące lata najprawdopodobniej również przyniosą z sobą wiele zmian, na skutek wybuchu pandemii COVID-19 czy też nieustających reakcji mających na celu ponowne określenie istoty UE. Unia będzie musiała podjąć istotne decyzje w ramach zwalczania zmian klimatu, zarządzania migracją w sposób humanitarny, sprostania rozwojowi technologicznemu oraz umocnienia pozycji Europy na arenie międzynarodowej.
Moim zadaniem, jako Europejskiej Rzecznik Praw Obywatelskich, jest dopilnowanie, aby decyzje, które mają bezpośredni wpływ na życie obywateli, miały wsparcie administracji UE, dla której priorytetem jest dbanie o interesy obywateli. W ramach rozpatrywania skarg i identyfikowania problemów systemowych nadal będę zachęcać instytucje UE do przestrzegania najwyższych norm dobrej administracji.
Dziękuję za wsparcie i zaangażowanie w minionych latach i mam nadzieję, że będziemy kontynuowali naszą współpracę w przyszłości.
Emily O'Reilly, Europejska Rzecznik Praw Obywatelskich
