Onderzoeken doorzoeken

In dit initiatiefonderzoek is nagegaan hoe het Europees Grens- en kustwachtagentschap (Frontex) voldoet aan zijn verplichtingen inzake de grondrechten en transparantie krachtens Verordening (EU) 2019/1896 (“de Frontex-verordening”), waarbij het mandaat van Frontex is uitgebreid.

In het onderzoek werd nagegaan hoe Frontex de transparantie waarborgt van zijn “operationele plannen”, waarin de parameters van zijn operaties zijn vastgelegd, en hoe het besluit wordt genomen om een activiteit op te schorten, te beëindigen of niet van start te laten gaan wegens bezorgdheid over de grondrechten. In het onderzoek werd ook een beoordeling uitgevoerd van het toezicht op de naleving van de grondrechten bij gedwongen terugkeer en de richtsnoeren van Frontex voor het screeningproces van mensen zonder papieren die illegaal een buitengrens van de EU oversteken of trachten over te steken.

Op basis van het onderzoek heeft de Ombudsvrouw Frontex een reeks suggesties gedaan, met het oog op het verbeteren van zijn verantwoordingsplicht. De Ombudsvrouw spoort Frontex aan om proactief transparant te zijn met betrekking tot operationele plannen en de analyse van de grondrechten waarop zijn uitvoerend directeur besluiten baseert om operaties te starten, op te schorten of te beëindigen. Zij stelt voor dat Frontex specifieke instructies geeft aan “screeningteams” die vluchtelingen ondervragen. De Ombudsvrouw spoort Frontex ook aan om het toezicht te verbeteren op gedwongen terugkeer waarbij de begeleiders van repatrianten Frontex-medewerkers zijn, en om te zorgen voor betere verslaglegging van toezichtoperaties.

 

De Ombudsman stelde op eigen initiatief een onderzoek in naar de wijze waarop het Europees Grens- en kustwachtagentschap (Frontex) door middel van zijn “klachtenregeling” omgaat met vermeende schendingen van grondrechten, alsook naar de rol en onafhankelijkheid van de grondrechtenfunctionaris van Frontex in dit verband.

In het kader van een eerder onderzoek beval de Ombudsman aan een onafhankelijke procedure voor de behandeling van klachten over Frontex-operaties te creëren. De klachtenregeling is door de EU-wetgevers goedgekeurd en werd in 2016 operationeel.

Via de klachtenregeling behandelt Frontex klachten van personen die van mening zijn dat hun grondrechten in het kader van Frontex-operaties zijn geschonden. De grondrechtenfunctionaris heeft tot taak klachten over het optreden van Frontex-medewerkers rechtstreeks te behandelen en ervoor te zorgen dat klachten over het personeel van de bij Frontex-operaties betrokken nationale autoriteiten naar behoren door de bevoegde autoriteiten worden behandeld.

Doel van dit onderzoek was na te gaan hoe Frontex nieuwe regels heeft ingevoerd met betrekking tot de klachtenregeling en de grondrechtenfunctionaris, die in november 2019 in werking zijn getreden. Ook werd getracht de algehele doeltreffendheid van de klachtenregeling te beoordelen tegen de achtergrond van de publieke bezorgdheid over schendingen van grondrechten in het kader van Frontex-operaties.

Sinds de oprichting van de klachtenregeling is hiermee een zeer klein aantal klachten behandeld, en nog geen enkele klacht over het optreden van Frontex-personeelsleden. Tussen 2016 en januari 2021 ontving de grondrechtenfunctionaris 69 klachten, waarvan er 22 ontvankelijk waren. Bij operaties waaraan personeelsleden van verschillende organen deelnemen, die op hun beurt onder verschillende autoriteiten vallen, kan het voor potentiële klagers moeilijk zijn om de vermeende daders te identificeren en te begrijpen hoe en aan wie zij vermeende schendingen kunnen melden, alsook om verhaal te halen via de geëigende kanalen.

Tijdens dit onderzoek heeft de Ombudsman ook klachten onderzocht die in het kader van de klachtenregeling zijn behandeld en daarbij verschillende mogelijke tekortkomingen vastgesteld die het voor individuele personen moeilijker kunnen maken om vermeende schendingen van grondrechten te melden en verhaal te halen. Uit het onderzoek van de Ombudsman is ook gebleken dat Frontex achterloopt bij de nakoming van zijn nieuwe verplichtingen met betrekking tot de klachtenregeling en de grondrechtenfunctionaris.

Op basis van het onderzoek geeft de Ombudsman Frontex een reeks suggesties voor verbeteringen, met als doel de toegankelijkheid van de klachtenregeling voor potentiële slachtoffers van schendingen van grondrechten te verbeteren en de verantwoordingsplicht betreffende Frontex-operaties en van al degenen die daarbij betrokken zijn, te versterken. Het betreft onder meer voorstellen om potentiële slachtoffers van schendingen van grondrechten bewuster te maken van de verhaalsmogelijkheden en het voor hen makkelijker te maken om incidenten te melden, alsook suggesties om de behandeling en follow-up van klachten te verbeteren.