W wyniku prowadzonego przez sześć miesięcy dochodzenia dotyczącego działań Europejskiego Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC) podczas kryzysu związanego z wirusem COVID-19 , Europejska Rzecznik Praw Obywatelskich przedstawiła serię propozycji jak umożliwić szerszą kontrolę publiczną i lepsze zrozumienie pracy ECDC w związku z trwającym kryzysem oraz jak przenieść punkt ciężkości tej pracy na monitorowanie dystrybucji szczepionek.

Rzecznik zasugerowała również, aby prawodawcy UE przemyśleli, czy potrzebne są nowe uprawnienia dla agencji, aby zwiększyć jej zdolność do radzenia sobie w przyszłości z podobnymi sytuacjami zagrożenia zdrowia publicznego.

W dochodzeniu, stanowiącym część szerszego monitorowania przez Rzecznik sposobu, w jaki instytucje UE zareagowały na pandemię, sprawdzono w jaki sposób ECDC zbiera informacje i komunikuje się ze społeczeństwem, oraz przejrzystość tych informacji.

W krytycznych momentach na początku 2020 r. ECDC pozytywnie oceniło zdolność państw członkowskich do radzenia sobie z kryzysem. Oceny te szybko przestały być aktualne, ponieważ UE przeszła z fazy "powstrzymywania" do fazy "łagodzenia".

"Uprawnienia ECDC zabraniają mu niezależnego gromadzenia danych, co znacznie ogranicza jego zdolność doradzania i przekazywania informacji w sytuacjach, w których szybkość reakcji ma istotne znaczenie".

"Zbyt często na początku 2020 r. państwa członkowskie miały trudności z przekazaniem kompletnych danych do ECDC lub nawet nie odpowiadały na jego apele o ważne dane. ECDC nie dysponowało również kompleksowym zestawem danych na temat szpitali i innych kluczowych zasobów medycznych w państwach członkowskich" powiedziała Emily O'Reilly.

Dochodzenie Rzecznik Praw Obywatelskich wykazało również pewne obszary wymagające poprawy w zakresie praktyk ECDC dotyczących przejrzystości. Nie wszystkie ankiety, które ECDC przeprowadziło w początkowej fazie pandemii COVID-19, zostały opublikowane. Trudno jest również określić, czy oceny dotyczące aspektów pandemii zostały odpowiednio zaktualizowane. Ponadto wymiana z partnerami międzynarodowymi, na przykład z chińskim CDC, nie została udostępniona publicznie.

"Przejrzystość i odpowiedzialność powinny być fundamentem instytucji, która pełni rolę w ochronie zdrowia publicznego. O wiele więcej można było zrobić, aby dotrzeć do opinii publicznej i wyjaśnić, w jaki sposób i na podstawie jakich dowodów naukowych ECDC dokonało swoich oszacowań. Sytuacje kryzysowe wymagają nie tylko nadzwyczajnych reakcji ze strony administracji publicznej, ale również nadzwyczajnych wysiłków w celu utrzymania zaufania publicznego. W momencie gdy państwa członkowskie przystępują do realizacji ważnych programów szczepień, to zaufanie publiczne ma zasadnicze znaczenie. ECDC będzie nadal odgrywać główną rolę w gromadzeniu i publikowaniu informacji na temat wprowadzania szczepionek. Nasze dzisiejsze propozycje dla ECDC powinny okazać się przydatne w tym kontekście."

"Jest to bezprecedensowy kryzys i doceniam ciężką pracę i zaangażowanie ECDC w tym bardzo trudnym okresie. ECDC potrzebuje nowych konkretnych uprawnień, aby zapewnić kompletność i jakość danych, które otrzymuje od organów krajowych. W przeciwnym razie nie będzie ono mogło w pełni wypełnić swojego mandatu, którym jest pomoc w opanowaniu kolejnej pandemii. Jest to teraz sprawa dla państw członkowskich i Parlamentu Europejskiego jako prawodawców."

Propozycje usprawnień

W wyniku dochodzenia Rzecznik przedstawił ECDC sześć propozycji dokonania usprawnień. Obejmują one:

1. Większą przejrzystość w zakresie kształtowania ocen ryzyka .
2. Większą przejrzystość odnośnie kompletności danych stanowiących podstawę oceny ryzyka.
3. Większą przejrzystość w kontaktach z partnerami międzynarodowymi, takimi jak WHO i chińskie CDC.
4. Zmodyfikowaną strategię komunikacji skierowaną bardziej bezpośrednio do ogółu społeczeństwa.
5. Zaktualizowaną politykę językową, obejmującą jak największą liczbę języków urzędowych UE.
6. Systematyczną publikację wyników ankiet.

Komisja Europejska również dostrzegła problemy co do skuteczności ECDC i przedstawiła propozycje usprawnień. Jednakże na podstawie przeprowadzonego dochodzenia Rzecznik Praw Obywatelskich uważa, że bez uprawnień do bezpośredniego dostępu i kontroli wszystkich istotnych danych, ECDC będzie nadal odgrywać ograniczoną rolę w tej i ewentualnych przyszłych sytuacjach zagrożenia zdrowia publicznego. Do rządów państw członkowskich i prawodawców UE należy decyzja o podjęciu najwłaściwszych kroków w celu zaradzenia tej sytuacji.

Kontekst

ECDC zostało utworzone w 2004 r. w następstwie wybuchu epidemii SARS (Severe Acute Respiratory Syndrome). Mandat ECDC - zgodny z rolą UE polegającą na uzupełnianiu krajowych polityk zdrowotnych - polega na wspieraniu i koordynowaniu pracy centrów epidemiologicznych w państwach członkowskich. ECDC jest niewielką agencją, która w 2020 roku zatrudniała 286 pracowników i dysponowała rocznym budżetem w wysokości 60,5 mln EUR. ECDC gromadzi dane za pośrednictwem europejskiego systemu nadzoru (TESSy), mechanizmu wczesnego ostrzegania i reagowania (EWRS), oraz przy pomocy ankiet dotyczących konkretnych spraw i codziennych przeglądów danych epidemiologicznych.

Oprócz tego dochodzenia Rzecznik Praw Obywatelskich prowadzi postepowania dotyczące reakcji na pandemię przez Komisję, Europejski Bank Inwestycyjny, Europejską Agencja Leków i Radę. W każdym przypadku Rzecznik Praw Obywatelskich kładzie szczególny akcent na przejrzystość działań.