Sprawozdanie roczne 2017

Wprowadzenie

Ogromnie cieszę się, że mogę przedstawić Państwu nasze Sprawozdanie roczne 2017.

Był to dla nasz kolejny pracowity i produktywny rok, z pozytywnymi rezultatami dla wszystkich, którym służymy w wielu kluczowych obszarach. Podobnie jak dotychczas, również w minionym roku mogliśmy liczyć na wsparcie ze strony Parlamentu Europejskiego; ponadto współpracowaliśmy z instytucjami, organami i agencjami UE.

Prawo obywateli do obserwowania unijnego procesu stanowienia prawa i uczestnictwa w nim było przedmiotem prowadzonych przez nas dochodzeń dotyczących odpowiedzialności Rady i nieformalnych negocjacji między Parlamentem, Radą i Komisją, czyli tzw. rozmów trójstronnych, podczas których omawia się propozycje nowych przepisów prawnych. Już teraz obserwujemy pozytywne zmiany w tych obszarach, a w 2018 r. zamierzamy monitorować dalsze postępy.

Decyzja Zjednoczonego Królestwa o opuszczeniu UE skłoniła nas do podjęcia inicjatywy dotyczącej otwartości negocjacji w sprawie brexitu i przysługującego wszystkim obywatelom prawa dostępu do informacji na temat konsekwencji, jakich mogą oczekiwać w związku z tym. Dążymy do tego, by w tym niełatwym okresie każdy głos został usłyszany, zachęcając strony zainteresowane do zaangażowania i zapewniając, że nikt nie ma uprzywilejowanego dostępu do kluczowych negocjatorów.

Jesteśmy szczególnie zadowoleni z wyników naszego dochodzenia w sprawie bezpłatnych staży w Europejskiej Służbie Działań Zewnętrznych (ESDZ). Zwróciliśmy uwagę, że niewynagradzanie stażystów jest sprzeczne ze zobowiązaniem UE do niedyskryminacji, ponieważ ogranicza de facto dostęp do cennego doświadczenia zawodowego do tych młodych ludzi, którzy mogą sobie pozwolić na pracę bez wynagrodzenia. Bardzo pozytywna reakcja wysokiej przedstawiciel Federiki Mogherini doprowadziła do przyjęcia przez Parlament i Radę ustaleń w sprawie udostępnienia ESDZ budżetu na wynagrodzenia dla stażystów w delegaturach na całym świecie. Będziemy monitorować efekty tej pozytywnej zmiany.

Opublikowaliśmy prosty przewodnik zawierający listę zaleceń i zakazów dla urzędników UE, którzy mają kontakt z lobbystami. Z radością przyjęliśmy informację, że Komisja korzysta z niego podczas szkoleń dla personelu.

Świadomi konieczności szybkiego działania w sytuacji, gdy obywatele wnioskują o udzielenie dostępu do dokumentów UE, korzystając z prawa przyznanego im na mocy rozporządzenia w sprawie przejrzystości ((WE) nr 1049/2001), wprowadziliśmy nową procedurę przyspieszoną, którą stosujemy, rozpatrując związane z tym skargi. Pierwsze pozytywne rezultaty są niezwykle motywujące. Ich osiągnięcie nie byłoby możliwe bez współpracy ze strony Komisji, za którą jesteśmy niezwykle wdzięczni.

Kontynuowaliśmy działania w obszarze praw podstawowych, rozpatrując skargi dotyczące agencji Frontex oraz prowadząc dochodzenie w sprawie oświadczenia UE-Turcja dotyczącego powrotu migrantów z Grecji do Turcji.

Nasza współpraca z Europejskim Bankiem Centralnym (EBC) i Europejskim Bankiem Inwestycyjnym (EBI) służyła z kolei promowaniu odpowiedzialności instytucji. Cenna okazała się wymiana poglądów z przewodniczącym Eurogrupy na temat odpowiedzialności tej ostatniej, mimo że nie jest ona oficjalną instytucją UE.

Kontynuowaliśmy niezwykle ważną dla nas współpracę z Europejską Siecią Rzeczników Praw Obywatelskich, której zwieńczeniem była kolejna stymulująca konferencja zorganizowana w Brukseli.

Dla mnie osobiście najważniejszym wydarzeniem 2017 r. była inauguracyjna ceremonia przyznania nagrody Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich za dobrą administrację. Z radością obserwowaliśmy nadzwyczajną pracę urzędników UE, a przede wszystkim to, z jaką dumą wykonują swoje obowiązki.

Rok 2017 był pracowity i udany, a personel mojego biura postara się, by odniesione sukcesy stały się motorem działań prowadzonych w nadchodzącym roku, mając nadzieję na zaangażowanie wszystkich pracowników UE, z którymi współpracujemy.

Emily O’Reilly

1 Podsumowanie 2017 r.

styczeń Otwarcie dochodzenia w sprawie uczestnictwa EBC w Grupie Trzydziestu	luty Rzecznik zwraca się do ESDS z wnioskiem o wypłacanie wynagrodzeń stażystom w zagranicznych delegaturach UE	marzec Ogłoszenie laureatów nagrody Rzecznika za dobrą administrację
kwiecień Rzecznik otrzymuje nagrodę Schwarzkopf Europe w Berlinie	maj Komisja zobowiązuje się do zapewnienia bezprecedensowej przejrzystości negocjacji dotyczących brexitu	czerwiec Doroczna konferencja Europejskiej Sieci Rzeczników w Brukseli
lipiec Otwarcie dochodzenia w sprawie działań poprzedzających złożenie wniosku w EMA	sierpień Odpowiedź Rady skierowana do Rzecznik Praw Obywatelskich dotycząca odpowiedzialności za działalność legislacyjną	wrzesień Rzecznik Praw Obywatelskich z zadowoleniem przyjmuje propozycje dotyczące wprowadzenia surowszych zasad etycznego postępowania obowiązujących komisarzy europejskich
październik Agencje UE – Jak zarządzać ryzykiem utraty reputacji – wydarzenie zorganizowane przez Rzecznik Praw Obywatelskich	listopad Rzecznik Praw Obywatelskich przedstawia wyniki swojej pracy w Parlamencie Europejskim	grudzień List do przewodniczącego Donalda Tuska w sprawie przejrzystości działań lobbingowych

2 Najważniejsze zagadnienia

Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich pomaga obywatelom w sprawach związanych z działalnością instytucji, organów i agencji UE. Zakres spraw jest szeroki: od braku przejrzystości w procesach podejmowania decyzji i odmowy dostępu do dokumentów, przez przypadki łamania praw podstawowych, po kwestie umowne.

2.1. Dostęp do dokumentów

Najwięcej dochodzeń w 2017 r. dotyczyło dostępu do dokumentów UE i związanego z nim braku przejrzystości. Biorąc pod uwagę, że w wielu przypadkach konieczny jest niezwłoczny dostęp do dokumentów, Rzecznik postanowiła wprowadzić nową procedurę przyspieszoną, którą stosuje się w tych sprawach, dzięki czemu wnioskodawcy mają szansę dotarcia do dokumentów, których potrzebują w ciągu kilku tygodni, a nie miesięcy. Jesienią 2017 r. rozpoczęła się faza testowania systemu przyspieszonego, który zostanie w pełni wdrożony w 2018 r.

Rezultaty zaobserwowane już w fazie wstępnej stanowią dowód na to, że nowy system przyniesie korzyści skarżącym. Dzięki dochodzeniu w sprawie dostępu do dokumentów dotyczących decyzji Komisji o zaprzestaniu postępowania w sprawie naruszenia przepisów przez Węgry w związku z umową o elektrowni jądrowej, skarżący otrzymał większość potrzebnych mu dokumentów w ciągu jednego miesiąca.

Wśród dochodzeń otwartych w ramach procedury przyspieszonej znalazła się sprawa dokumentów Komisji dotyczących wycieków, a także opiniowania przez Radę sprawa kandydatów na stanowiska sędziów i rzeczników generalnych w Trybunale Sprawiedliwości i w Sądzie UE.

Jednym z dochodzeń dotyczących dostępu do dokumentów pomyślnie zakończonych w 2017 r., jeszcze przed wprowadzeniem procedury przyspieszonej, była sprawa Europejskiej Agencji Straży Granicznej i Przybrzeżnej (Frontex). Dotyczyła ona sposobu rozpatrzenia przez Frontex złożonego przez pewnego dziennikarza wniosku o upublicznienie wszystkich „raportów dotyczących poważnych incydentów” związanych z operacjami prowadzonymi przez Frontex w Bułgarii w latach 2015–2016. Dziennikarz zwrócił się do Europejskiej Rzecznik Praw Obywatelskich z podejrzeniem, że Frontex nie dostarczył mu wszystkich istotnych materiałów, oraz że część korekt nie była zgodna z przepisami UE dotyczącymi dostępu do dokumentów (rozporządzenie (WE) nr 1049/2001).

Po przeprowadzeniu kontroli udostępnionych dokumentów Rzecznik zaproponowała, by Frontex wycofał część wprowadzonych zmian, udostępnił dodatkowe dokumenty i usprawnił swój wewnętrzny system wyszukiwania. Frontex wdrożył te propozycje i chwali sobie dobrą współpracę z biurem Rzecznika, ponieważ uświadomiła ona personelowi Agencji potrzebę wprowadzenia niezbędnych usprawnień w rozpatrywaniu wniosków o udzielenie dostępu do dokumentów.

2.2. Odpowiedzialność w procesie decyzyjnym UE

Aby Europejczycy mieli poczucie przynależności do UE, trzeba umożliwić im śledzenie przebiegu dyskusji na temat projektów aktów prawnych. Jest to nie tylko wskazane jako element demokratycznego procesu, ale może przynieść praktyczne rezultaty w postaci wykorzenienia błędnych przekonań na temat tego, jak powstają przepisy UE i jaką rolę odgrywają w tym procesie rządy krajowe. Mając to na uwadze, Europejska Rzecznik Praw Obywatelskich otworzyła w marcu dochodzenie strategiczne dotyczące otwartości i odpowiedzialności działalności legislacyjnej Rady UE. Przedłożyła Radzie 14 konkretnych pytań dotyczących sposobu postępowania z dokumentami legislacyjnymi powstającymi na posiedzeniach ambasadorów i zastępców ambasadorów państw członkowskich oraz ponad 150 komitetów i grup roboczych złożonych z krajowych pracowników służby cywilnej, w kontekście unijnych standardów i przepisów regulujących kwestie przejrzystości.

Po otrzymaniu odpowiedzi, w której Rada wskazała na ulepszenia na swojej stronie internetowej i usprawnienie systemu ewidencji, Rzecznik rozpoczęła konsultacje publiczne. Zadano pytania dotyczące działań, jakie Rada mogłaby podjąć, aby ułatwić wyszukiwanie dokumentów legislacyjnych, i trudności związanych z uzyskaniem dostępu do dokumentów dotyczących działalności organów przygotowawczych Rady. Respondentów zapytano także o to, jak ważna jest dla nich możliwość poznania stanowisk poszczególnych państw członkowskich. Wśród 21 odpowiedzi znalazły się opinie parlamentów, przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego i osób prywatnych. Rzecznik postanowiła także sprawdzić dokumenty dotyczące trzech przykładowych aktów prawnych z 2016 r., aby przyjrzeć się wewnętrznemu procesowi ewidencjonowania, kategoryzacji i publikacji projektów aktów prawnych UE za pośrednictwem Rady. Dochodzenie to zakończy się w 2018 r.

Pod koniec 2017 r. przedmiotem zainteresowania Rzecznik stała się Rada Europejska, która decyduje o ogólnym kierunku działań UE i jej priorytetach politycznych. Biorąc pod uwagę kluczową rolę strategiczną Rady, Rzecznik Praw Obywatelskich zwróciła się do przewodniczącego Rady Europejskiej Donalda Tuska z prośbą o rozważenie publikowania informacji na temat spotkań prowadzonych przez niego samego i członków jego gabinetu z przedstawicielami grup interesu. Rzecznik zapytała również przewodniczącego Tuska, czy opublikowane zostaną sprawozdania z postępów w dyskusjach przywódców UE na temat ich dwuletniego programu prac (tzw. Agendy przywódców).

Dążenie do zwiększenia dostępności i odpowiedzialności procesu ustawodawczego w UE znalazło również wyraz w zainteresowaniu Rzecznik otwartością rozmów trójstronnych, czyli nieformalnych negocjacji dotyczących wniosków legislacyjnych, które odbywają się pomiędzy Parlamentem Europejskim i Radą UE w obecności Komisji Europejskiej. Odpowiedzi udzieliły trzy instytucje, które szczegółowo opisały, w jaki sposób wdrażają propozycje Rzecznik Praw Obywatelskich (sformułowane w 2016 r.). Przyjęte przez Rzecznik z zadowoleniem zmiany obejmują rozpoczęcie prac nad wspólną bazą danych dotyczących ustawodawstwa, informowanie o uczestnictwie w negocjacjach w ramach rozmów trójstronnych wysokich rangą urzędników oraz oceny sposobów skuteczniejszego publikowania dat nadchodzących rozmów trójstronnych i skrótowych porządków obrad.

O ile dochodzenia w sprawie przejrzystości rozmów trójstronnych i procedur legislacyjnych Rady dotyczyły tworzenia przepisów unijnych, w niektórych przypadkach konieczna jest publikacja dodatkowych informacji na temat już przyjętych przepisów. Tak było w przypadku systemu stosowanego przez Komisję w celu zapewnienia właściwego wdrażania przepisów unijnych w państwach członkowskich. System ten, znany jako EU Pilot, umożliwia Komisji śledzenie postępów i nawiązanie dialogu z państwem członkowskim bez uruchamiania postępowania w sprawie naruszenia przepisów. Skargi dotyczące braku przejrzystości tego systemu skłoniły Rzecznik do wszczęcia dochodzenia strategicznego, w ramach którego poprosiła o szczegółowe informacje dotyczące programu, w tym o wyjaśnienie, jakie kroki podejmuje Komisja w przypadku, gdy państwo członkowskie notorycznie udziela odpowiedzi po terminie lub w sposób niewystarczająco szczegółowy. Rzecznik zamknęła dochodzenie we wrześniu, formułując praktyczne propozycje, które miały ułatwić społeczeństwu śledzenie działań podejmowanych przez Komisję w tym obszarze. Jedna z sugestii dotyczyła publikacji listy dialogów otwartych w ramach EU Pilot oraz statusu każdego z nich.

Jeszcze przed oficjalnym otwarciem negocjacji w sprawie brexitu Rzecznik Praw Obywatelskich zwróciła się do Komisji i Rady, aby przypomnieć obu instytucjom o znaczeniu przejrzystości, szczególnie zważywszy na różnorodne i daleko idące konsekwencje wyjścia Wielkiej Brytanii z UE dla pojedynczych osób, ich rodzin i przedsiębiorstw. Obie instytucje odpowiedziały pozytywnie: Komisja zobowiązała się do zapewnienia wyjątkowej i bezprecedensowej przejrzystości procesu, a Rada opracowała „wytyczne” dotyczące publikacji dokumentów. W swoim liście Rzecznik Praw Obywatelskich zwróciła również uwagę na znaczenie publikowania informacji o wkładzie w proces poszczególnych zainteresowanych stron; zagadnienie to prawdopodobnie będzie nabierać znaczenia z czasem, na kolejnych etapach negocjacji. Rzecznik O’Reilly zwróciła się również do każdego z członków Europejskiej Sieci Rzeczników Praw Obywatelskich, przypominając im, że mogą korzystać z pośrednictwa jej biura w kontaktach z ekspertami z Komisji i innych instytucji UE w związanych z brexitem sprawach dotyczących unijnych przepisów prawa i praktyk.

2.3. Przejrzystość lobbingu

Główne dochodzenie strategiczne Rzecznik Praw Obywatelskich dotyczące otwartości grup ekspertów, czyli setek grup, których członkowie służą Komisji swoją specjalistyczną wiedzą, zakończyło się sukcesem jesienią 2017 r. Biorąc pod uwagę publiczne konsultacje w tej sprawie, Rzecznik Praw Obywatelskich przedstawiła w 2016 r. szereg propozycji dotyczących usprawnienia nadzoru Komisji nad tymi grupami. W połowie 2016 r. Komisja ogłosiła przegląd obowiązujących zasad. Ostateczną decyzję Rzecznik Praw Obywatelskich opublikowano jesienią 2017 r., co pozwoliło pracownikom jej biura przeanalizować, czy zapowiedziane reformy zostały faktycznie wdrożone.

Zmiany w systemie obejmowały wprowadzenie prawnie wiążących zasad i odpowiedzialności politycznej. Co więcej, członkowie grup ekspertów muszą figurować w rejestrze przejrzystości; powinno się organizować publiczne zaproszenia do składania wniosków o członkostwo i opracowywać polityki dotyczące konfliktu interesów poszczególnych ekspertów. Rzecznik zapowiedziała, że będzie monitorować, w jaki sposób Komisja realizuje swoje dwa szczegółowe zalecenia dotyczące grup ekspertów, tj. publikację „miarodajnych i kompletnych” protokołów oraz zapewnienie przejrzystości posiedzeń grupy.

W reakcji na kolejną już skargę w tej sprawie, Rzecznik wszczęła dochodzenie dotyczące zaangażowania Europejskiego Banku Centralnego (EBC) w działalność Grupy Trzydziestu (G30), która jest prywatną grupą z siedzibą w Stanach Zjednoczonych, zrzeszającą szefów kilku największych banków prywatnych i banków centralnych, a także przedstawicieli środowiska akademickiego i instytucji międzynarodowych. EBC sprawuje nadzór nad niektórymi z reprezentowanych przez grupę banków, które prowadzą działalność na skalę globalną. Nie bez wpływu na decyzję Rzecznik o wszczęciu dochodzenia było to, że w ostatnich latach powierzono EBC większe obowiązki w zakresie nadzoru bankowego. Po spotkaniu przedstawicieli biura Rzecznik Praw Obywatelskich z przedstawicielami Banku, podczas którego dokonano przeglądu dokumentów wyjaśniających charakter zaangażowania EBC w G30 i omówiono je, Rzecznik skierowała do EBC kilka konkretnych pytań.

Dotyczyły one składu i finansowania G30, publikowania przez EBC porządków obrad i przebiegu posiedzeń G30, liczby posiedzeń, w których uczestniczyli obecni i byli prezesi EBC oraz członkostwa w G30 banków nadzorowanych obecnie przez EBC. EBC odpowiedział, że uważa spotkania G30 za leżące w interesie publicznym, oraz że członkostwo prezesa EBC Mario Draghiego w G30 nie stoi w sprzeczności z niezależnością i rzetelnością funkcjonowania EBC. Po przeanalizowaniu odpowiedzi Rzecznik zaleciła, by Mario Draghi zawiesił członkostwo w G30 do końca swojej kadencji, co pozwoli chronić Bank i jego prezesa przed ewentualnymi oskarżeniami o działania podważające zasadę niezależności EBC. Rzecznik zaleciła również, by przyszli prezesi EBC rezygnowali z członkostwa w G30.

W maju Rzecznik Praw Obywatelskich skorzystała z dorocznej konferencji prasowej, aby oficjalnie ogłosić „listę zakazów i zaleceń” dla urzędników, zawierającą zasady, jakimi powinni kierować się w kontaktach z lobbystami. Lista, którą przekazano personelowi Komisji i Rady i opublikowano na Twitterze, stanowi praktyczny przewodnik dla urzędników publicznych UE, wyjaśniający im różne rodzaje działalności lobbingowej.

2.4. Prawa podstawowe

Rzecznik regularnie rozpatruje skargi dotyczące praw podstawowych, takich jak równość czy niedyskryminacja. W listopadzie 2017 r. z powodzeniem zakończono dochodzenie w sprawie skargi złożonej przez młodego Austriaka, który odbył bezpłatny staż w delegaturze UE w Azji. Rzecznik zaleciła, aby stażyści w delegaturach UE otrzymywali stosowne wynagrodzenie, ustalone z uwzględnieniem kosztów utrzymania w danym kraju, co otworzy dostęp do staży przynajmniej części osób o ograniczonych możliwościach finansowych. Wysoka przedstawiciel Federica Mogherini odpowiedziała pozytywnie na to zalecenie. Następnie Rzecznik Praw Obywatelskich zwróciła się do władz budżetowych, podkreślając znaczenie tej kwestii, w tym fakt, iż przyznanie stażystom wynagrodzenia będzie dowodem na przestrzeganie przez UE zasady niedyskryminacji, ponieważ umożliwi uczestnictwo w stażu przynajmniej części osób dysponujących bardziej ograniczonymi zasobami finansowymi. W listopadzie Parlament i Rada zatwierdziły budżet na 2018 r., w którym 1,2 mln euro przeznaczono na wynagrodzenia dla stażystów w delegaturach UE.

Hiszpańskie organizacje pozarządowe i obywatele zwrócili się do Rzecznik ze skargą przeciw Komisji dotyczącą przyjętego w 2016 r. porozumienia między UE a Turcją. Na mocy porozumienia, Turcja miała przyjąć przybywających do Grecji migrantów o nieuregulowany statusie, w zamian za co UE zgodziła się zwiększyć pomoc dla Turcji. Skarżący zarzucili Komisji, że nie odpowiedziała lub nie udzieliła zadowalającej odpowiedzi na wyrażone przez nich obawy dotyczące nieprzeprowadzenia oceny wpływu porozumienia na ochronę praw osób ubiegających się o azyl i migrantów powracających z Grecji do Turcji. Rzecznik wezwała Komisję do ujęcia w przyszłych sprawozdaniach z postępów we wdrażaniu porozumienia osobnej części poświęconej zagrożeniom związanym z nieprzestrzeganiem praw człowieka oraz krokom podejmowanym w celu przeciwdziałania tego rodzaju ryzyku.

Jednocześnie Rzecznik Praw Obywatelskich zauważyła, że jedynym wiarygodnym źródłem informacji na temat umowy UE-Turcja był komunikat prasowy. Wskazała, że na początku 2017 r. Sąd Unii Europejskiej wydał opinię, iż oświadczenia UE-Turcja nie można uznać za środek przyjęty przez Radę Europejską ani żadną inną instytucję UE. W związku z tym, Rzecznik wezwała Radę do rozważenia zmiany treści komunikatu prasowego, aby dokładniej odzwierciedlał on rzeczywistość prawną.

2.5. Kwestie etyczne

Po kilku publicznych interwencjach Rzecznik Praw Obywatelskich dotyczących znaczenia surowych zasad etycznych obowiązujących komisarzy, a także pod naciskiem Parlamentu Europejskiego i kilku grup reprezentujących społeczeństwo obywatelskie, Komisja ogłosiła we wrześniu propozycje kolejnych zmian kodeksu postępowania dla komisarzy oraz zreformowania Komisji ds. Etyki. Komisja ds. Etyki sprawdza między innymi, czy działania, które komisarze planują podjąć po opuszczeniu urzędu, są zgodne z ich zobowiązaniami wynikającymi z treści traktatów. Zmiany obejmują przedłużenie okresu dzielącego odejście ze stanowiska i ponowne zatrudnienie członków Komisji (tzw. „cooling-off period”), podczas którego byli komisarze mają obowiązek poinformować Komisję o zamiarze podjęcia aktywności zawodowej; okres ten przedłużono do dwóch lat w przypadku komisarzy i do trzech w przypadku przewodniczących Komisji. Kolejna zmiana polega na tym, że Komisja będzie aktywnie publikować opinie Komisji ds. Etyki na temat stanowisk obejmowanych przez byłych komisarzy. Działania Komisji oraz kompetencje i rola Komisji ds. Etyki również były przedmiotem dochodzenia Rzecznik Praw Obywatelskich. Pracownicy biura Rzecznika zbadali, w jaki sposób Komisja ds. Etyki opracowała swoje opinie w odniesieniu do kilku byłych członków Komisji (akta wybrano jedynie w celu zilustrowania metod pracy Komisji ds. Etyki) i zadali Komisji Europejskiej kilka pytań dotyczących sposobu funkcjonowania Komisji ds. Etyki. Wyniki przeprowadzonej przez Rzecznik analizy informacji przekazanych przez Komisję i zapowiedzianych zmian zostaną opublikowane w 2018 r.

Rzecznik zamknęła również dochodzenie w sprawie obowiązujących w Komisji zasad zapobiegania konfliktom interesów doradców specjalnych, czyli ekspertów udzielających komisarzom specjalistycznych porad na zasadzie ad hoc. W trakcie dochodzenia Komisja udoskonaliła system, dzięki czemu w czerwcu Rzecznik stwierdziła, że obowiązujące zasady stanowią zadowalającą podstawę do zarządzania potencjalnymi konfliktami interesów. Zasugerowała przy tym, by Komisja wprowadziła dalsze usprawnienia, m.in. przyjęła bardziej aktywne podejście do oceny konfliktów interesów i ułatwiła obywatelom dostęp do informacji na temat doradców specjalnych.

Przepisy wykonawcze dotyczące „drzwi obrotowych”, czyli sytuacji, w której pracownicy UE podejmują pracę w sektorze prywatnym lub odwrotnie, przechodzą do instytucji UE z sektora prywatnego, mają kluczowe znaczenie dla utrzymania wysokich standardów etycznych w administracji publicznej. Rzecznik Praw Obywatelskich zwróciła się do 15 instytucji i agencji z pytaniem o to, jak wdrażają przepisy UE dotyczące „drzwi obrotowych” wprowadzone na mocy regulaminu pracowniczego (art. 16).

Stanowią one, że po odejściu ze stanowiska, byli urzędnicy wyższego szczebla przez rok nie mogą prowadzić działalności lobbingowej wobec byłych współpracowników w obszarach, za które byli odpowiedzialni podczas trzech ostatnich lat służby. Zobowiązują także każdą instytucję do corocznego publikowania informacji na temat spełnienia tego obowiązku, w tym listy poddanych ocenie przypadków. Rzecznik podjęła również działania następcze w związku z wcześniejszym dochodzeniem: przeanalizowała, w jaki sposób Komisja wdraża jej wytyczne i sugestie dotyczące postępowania w sytuacjach „drzwi obrotowych”. Analiza ma być przygotowana w 2018 r.

2.6. Agencje i inne organy UE

Drugą najliczniejszą kategorię w 2017 r. stanowiły skargi dotyczące działalności agencji i innych organów UE. Jedna ze skarg, którą zamknęła Rzecznik Praw Obywatelskich, dotyczyła postępowania Europejskiej Agencji Leków (EMA) w odniesieniu do szczepionki przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV). Rzecznik zbadała w szczególności, w jaki sposób EMA przeprowadziła procedurę wyjaśniającą, czyli związaną z pytaniami na temat leków już obecnych na rynku, dotyczącą szczepionki przeciwko HPV zapobiegającej rakowi szyjki macicy.

Procedurę wyjaśniającą przeprowadził Komitet ds. Oceny Ryzyka w ramach Nadzoru nad Bezpieczeństwem Farmakoterapii, który monitoruje na potrzeby EMA bezpieczeństwo leków dostępnych na rynku. Komitet zbadał, czy istnieje związek przyczynowy pomiędzy szczepieniem przeciwko HPV a dwoma syndromami i stwierdził, że nie ma dowodów potwierdzających istnienie takiego związku. Rzecznik uznała, że przeprowadzona przez Komitet analiza dowodów naukowych była wyczerpująca i niezależna. Rzecznik O’Reilly zasugerowała, by w przyszłości EMA przekazywała jak najwięcej informacji na temat prac naukowych swoich komitetów i posiadanych dokumentów, co ułatwi obywatelom składnie wniosków o dostęp do nich.

EMA była również przedmiotem osobnego dochodzenia prowadzonego w 2017 r. przez Rzecznik z własnej inicjatywy. To strategiczne dochodzenie dotyczyło przyjętych przez EMA zasad regulujących interakcje z firmami farmaceutycznymi przed złożeniem przez te firmy wniosków o pozwolenie na dopuszczenie do obrotu. Rzecznik zauważyła, że takie interakcje leżą w interesie publicznym, jeżeli przyczyniają się do opracowania i dostępności wysokiej jakości, skutecznych i dostatecznie bezpiecznych leków, ale istnieje ryzyko, że mogą wpłynąć na późniejsze decyzje EMA dotyczące wniosków o pozwolenie na dopuszczenie do obrotu.

We wrześniu pracownicy biura Rzecznika Praw Obywatelskich spotkali się z przedstawicielami EMA, aby omówić początkową reakcję EMA na dochodzenie. W grudniu opublikowano sprawozdanie ze spotkania, podczas którego szczegółowo przedyskutowano obawy Rzecznik związane z tzw. działaniami poprzedzającymi złożenie wniosku. Dochodzenie będzie kontynuowane w 2018 r., a na pierwszy kwartał zaplanowano konsultacje publiczne w tej sprawie.

Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) był przedmiotem skargi złożonej przez francuskie stowarzyszenie w związku z nieudzieleniem przez EFSA odpowiedzi na szereg pytań dotyczących jego roli w procesie zatwierdzania jednej z odmian genetycznie zmodyfikowanej kukurydzy. EFSA zastosował się do propozycji Rzecznik Praw Obywatelskich, przekazując skarżącemu stosowne informacje. Rzecznik zasugerowała również, że w przyszłości EFSA powinien podawać do publicznej wiadomości dodatkowe informacje przekazane przez wnioskodawców w odpowiedzi na prośby o wyjaśnienie.

Rzecznik regularnie organizuje otwarte wydarzenia, których celem jest zgłębienie tematów związanych z jej pracą. W październiku tematem przewodnim były agencje UE i ich sposoby radzenia sobie z ryzykiem uszczerbku dla reputacji. Zadaniem agencji jest gwarantowanie obywatelom bezpieczeństwa we wszystkich obszarach życia: od bezpieczeństwa żywności, którą spożywamy, przez chemikalia, na które jesteśmy narażeni, leki, które przyjmujemy, aż po samoloty, którymi podróżujemy, dlatego kwestia zaufania publicznego ma w ich przypadku kluczowe znaczenie. Podczas wydarzenia przeanalizowano, w jaki sposób agencje mogą wdrażać najwyższe standardy etyczne i standardy przejrzystości, aby chronić swoją reputację.

Wśród uczestników panelu znaleźli się Bernhard Url, dyrektor wykonawczy Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA); Jukka Malm, zastępca dyrektora zarządzającego Europejskiej Agencji Chemikaliów (ECHA); Monique Goyens, dyrektor Europejskiej Organizacji Konsumentów (BEUC) oraz Tracey Brown, dyrektor Sense about Science. Bernhard Url zauważył, że EFSA stara się zapewnić sobie publiczne zaufanie, koncentrując się na „kompetencji” rozumianej jako jakość pracy, a także na „charakterze”, czyli sposobie wykonywania obowiązków. Jukka Malm oświadczył, że ECHA dąży do pełniej przejrzystości swojej działalności, nie tylko w zakresie wyników już przeprowadzonych badań, ale także planowanych prac.

2.7. Zamówienia i dotacje unijne

Komisja nadzoruje ogromną liczbę projektów finansowanych ze środków UE. Przeprowadza rygorystyczne kontrole, które mają zapewnić, że publiczne pieniądze są odpowiednio wydatkowane. Bywa to jednak przyczyną sporów, a wykonawcy często zwracają się do Rzecznika z prośbę o ich rozstrzygnięcie.

Na przykład pewna belgijska organizacja typu non-profit wzięła udział w finansowanym przez UE projekcie, którego celem było wspieranie osób starszych w korzystaniu z technologii informacyjno-komunikacyjnych. Organizacja zwróciła się do Europejskiej Rzecznik Praw Obywatelskich po tym, jak Komisja uznała system rejestracji czasu pracy w ramach projektu za nierzetelny i zapowiedziała w związku z tym podjęcie kroków służących odzyskaniu ponad 85 000 EUR. Rzecznik Praw Obywatelskich przeprowadziła dochodzenie w tej sprawie i stwierdziła, że przeprowadzający kontrolę uznali za uzasadnione działania przeprowadzone przez skarżącego w zakresie dwóch konkretnych rezultatów, podobnie jak czas poświęcony na ich wykonanie. W związku z tym zasugerowała, by Komisja zmniejszyła kwotę, którą zamierza odzyskać, z uwzględnieniem tych dwóch rezultatów. Komisja przychyliła się do propozycji, obniżając żądaną kwotę o prawie 37 000 EUR. Dochodzenie Rzecznik Praw Obywatelskich dotyczące innych aspektów tej sprawy jest nadal w toku.

Holenderska firma konsultingowa specjalizująca się w innowacjach była członkiem konsorcjum, które zrealizowało współfinansowany przez Komisję projekt służący stworzeniu i wdrożeniu „partnerstwa na rzecz innowacji w obszarze wody”. Firma zwróciła się do Rzecznik po tym, jak Komisja zapowiedziała zmniejszenie dotacji, powołując się na swoje wątpliwości dotyczące projektu. Skarżący odparł, że Komisja nieprawidłowo oceniła projekt. W trakcie dochodzenia Komisja zaproponowała, że dokona ponownej oceny projektu, uwzględniając nowe dokumenty dostarczone przez firmę doradczą. Rzecznik uznała sprawę za rozwiązaną i zamknęła dochodzenie.

2.8. Udział obywateli w kształtowaniu polityki UE

Europejska inicjatywa obywatelska (EIO), którą uruchomiono w 2012 r., umożliwia obywatelom wyrażenie poparcia dla określonej polityki lub zagadnienia, które ich zdaniem powinny stać się przedmiotem działań ustawodawczych Komisji. Jedną z pierwszych inicjatyw podjętych przez obecną Rzecznik Emily O’Reilly po objęciu stanowiska w 2013 r. było otwarcie strategicznego dochodzenia w sprawie prawidłowego funkcjonowania procedury europejskiej inicjatywy obywatelskiej w obliczu zgłaszanych przeszkód technicznych utrudniających organizację EIO. Rzecznik przedstawiła kilka propozycji dotyczących usprawnienia zbierania podpisów i większej przejrzystości procesu selekcji inicjatyw.

W 2017 r. Rzecznik Praw Obywatelskich uczestniczyła także w zorganizowanych przez Komisję konsultacjach dotyczących zmiany rozporządzenia w sprawie europejskiej inicjatywy obywatelskiej. Wiele sugestii Rzecznik znalazło odzwierciedlenie w ogłoszonych we wrześniu propozycjach Komisji, m.in. ustanowienie bezpłatnego, internetowego systemu gromadzenia informacji w ramach EIO, uproszczenie wymogów dotyczących danych oraz sprawniejsze przygotowywanie wysłuchań w związku z udanymi EIO i ułatwianie obywatelom uczestnictwa w nich. Rzecznik Praw Obywatelskich będzie uważnie śledziła tę sprawę, monitorując publikowane przez Komisję wyjaśnienia dotyczące dokonywanych przez nią wyborów związanych z europejskimi inicjatywami obywatelskimi.

Innym sposobem angażowania obywateli w unijny proces polityczny są publiczne konsultacje dotyczące planowanych przepisów prawnych. Komisja, która jest odpowiedzialna za opracowywanie przepisów unijnych, regularnie korzysta z tego instrumentu. Jego przydatność zależy jednak od stopnia dostępności konsultacji dla osób indywidualnych i organizacji. W 2016 r. pewien obywatel Hiszpanii zwrócił się do Rzecznik, twierdząc, że konsultacje społeczne rzadko prowadzone są w 24 językach urzędowych UE. W trakcie dochodzenia Komisja opracowała nową, ulepszoną politykę językową na potrzeby konsultacji społecznych.

Nowe zasady, które weszły w życie dnia 28 kwietnia 2017 r., obejmują m.in. tłumaczenie konsultacji publicznych związanych z programem prac Komisji na wszystkie języki urzędowe UE. W ramach nowej polityki wprowadzono również procedurę służącą ustaleniu, na które języki powinny być tłumaczone inne konsultacje publiczne. W swojej decyzji z grudnia 2017 r. Rzecznik Praw Obywatelskich zapowiedziała, że będzie monitorować wdrażanie nowego systemu i zasugerowała, by na specjalnej stronie internetowej poświęconej konsultacjom społecznym znalazła się sekcja opisująca nową politykę językową Komisji i wyjaśniająca, dlaczego niektóre konsultacje nie są dostępne we wszystkich językach UE.

3 Komunikacja i współpraca

3.1. Nagroda za dobrą administrację

W marcu Rzecznik zorganizowała pierwszą w historii ceremonię wręczenia nagród za dobrą administrację. Do nagrody nominowano 90 projektów z głównych instytucji UE, a także wielu agencji i innych organów. Nagrody przyznano w siedmiu kategoriach, a główną nagrodą za dobrą administrację w 2017 r. uhonorowano projekt Dyrekcji Generalnej ds. Zdrowia i Bezpieczeństwa Żywności promujący unijną współpracę w zakresie wymiany istotnych informacji i fachowej wiedzy, która pozwala pomóc milionom Europejczyków cierpiących na rzadkie choroby.

Nominowane do nagrody projekty były bardzo zróżnicowane: od innowacyjnych sposobów angażowania obywateli w tworzenie polityki, przez łatwo dostępne bazy danych, przekazywanie zrozumiałych wyjaśnień dotyczących polityk i programów UE, transmitowanie na żywo w internecie posiedzeń ekspertów, po wykorzystanie technologii informatycznych na potrzeby skuteczniejszego i bardziej otwartego świadczenia usług publicznych. Służba medyczna Rady UE również otrzymała specjalną nagrodę za swoją pracę, w tym za pomoc udzieloną ofiarom ataku terrorystycznego w brukselskim metrze w 2016 r.

Nagroda stanowi odzwierciedlenie indywidualnego i zbiorowego wysiłku pracowników służby cywilnej UE, którzy swoją pracą pragną przyczynić się do pozytywnych zmian w swoich obszarach działalności. Rzecznik Praw Obywatelskich zauważyła, że chociaż jej zadanie polega przede wszystkim na nadzorowaniu funkcjonowania służby cywilnej UE, ma także obowiązek wyrażania uznania za dobrze wykonywaną pracę. Rzecznik zwróciła uwagę na to, że inauguracyjna ceremonia wręczenia nagród zbiegła się w czasie z rocznicą przyjęcia traktatu rzymskiego.

3.2. Komunikacja

Celem pięcioletniej strategii Rzecznika Praw Obywatelskich „W stronę 2019 r.” jest zwiększenie wpływu, znaczenia i widoczności biura. Dzięki większej widoczności obywatele, przedsiębiorstwa, organizacje pozarządowe i inne podmioty będą wiedzieć, do kogo mogą się zwrócić w przypadku problemów z instytucjami UE.

Dzięki skutecznej realizacji strategii Urząd odnotował również wzrost ogólnej liczby skarg rozpatrywanych w 2017 r. (z 1 880 do 2 181), a także liczby skarg dotyczących spraw mieszczących się w zakresie kompetencji Rzecznika Praw Obywatelskich (z 711 do 751). Zwiększyła się także liczba spraw bardziej złożonych i dotyczących większej liczby zagadnień związanych z szerszym interesem publicznym.

Oprócz działań służących dotarciu do zainteresowanych stron, takich jak stowarzyszenia przedsiębiorców i organizacje społeczeństwa obywatelskiego, biuro stara się również wyeksponować działalność Rzecznika Praw Obywatelskich w mediach i na platformach społecznościowych, wykorzystując je do przekazywania informacji na temat konkretnych dochodzeń lub zwrócenia uwagi na inne działania prowadzone przez Rzecznika Praw Obywatelskich.

Na prowadzonym przez biuro Rzecznika koncie na Twitterze, @EUOmbudsman, odnotowano 16-procentowy wzrost liczby obserwujących (obecnie ponad 19 000) w okresie od 2016 do 2017 r. Najpopularniejszy był tweet, w którym Rzecznik wyraziła uznanie dla zobowiązania Komisji do „wyjątkowej” i „bezprecedensowej” przejrzystości procedur związanych z brexitem. Inne popularne tweety dotyczyły ceremonii wręczenia nagród za dobrą administrację, a także prowadzonego przez Rzecznik dochodzenia, w którym proszono EBC o wyjaśnienie jego zaangażowania w działalność Grupy Trzydziestu. Biuro jest teraz obecne także na innych platformach społecznościowych, tj. na Medium i Instagramie, co pozwoli informacjom o działalności Rzecznika trafić do nowych odbiorców.

Biuro kontynuowało przekształcanie strony internetowej, aby uczynić ją bardziej przyjazną dla użytkowników. Nowa strona zostanie uruchomiona w 2018 r.

3.3. Stosunki z instytucjami UE

3.3.1. Parlament Europejski

Silne i trwałe relacje z Parlamentem Europejskim mają ogromne znaczenie dla Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich. Parlament Europejski jest głosem wszystkich Europejczyków i to on wybiera Rzecznika Praw Obywatelskich, który pomaga obywatelom i mieszkańcom UE, kiedy stają oni w obliczu problemów związanych z administracją UE. W minionym roku Rzecznik Praw Obywatelskich uczestniczyła w sesji plenarnej Parlamentu oraz w kilku komisjach parlamentarnych, a pracownicy jej biura często reprezentowali Rzecznik na posiedzeniach parlamentarnych, wysłuchaniach i podczas innych wydarzeń. Na początku 2017 r. Rzecznik odbyła satysfakcjonujące pierwsze spotkanie z nowo wybranym przewodniczącym Parlamentu Antonio Tajanim i spotkała się z posłami do Parlamentu Europejskiego zasiadającymi w różnych komisjach i reprezentującymi wszystkie frakcje polityczne.

3.3.2. Komisja Petycji

Komisja Petycji stanowi ogniwo odpowiedzialności i wzajemnego wsparcia łączące Rzecznika Praw Obywatelskich i Parlament Europejski. Ich bliska współpraca jest nieodzowna, jeśli mają skutecznie służyć członkom społeczeństwa zwracającym się do Rzecznika lub Parlamentu. Rzecznik wysoce ceni sobie owocną współpracę z Komisją Petycji, uznając relacje z nią za niezwykle ważne. Nieustające wsparcie ze strony przewodniczącej Cecilii Wikström oraz wszystkich członków Komisji zachęca Rzecznik Praw Obywatelskich do dalszych działań służących zapewnieniu, że instytucje UE wyznaczają najwyższe standardy dobrej administracji.

3.3.3. Komisja Europejska

Komisja Europejska jest nie tylko organem wykonawczym, ale także największą instytucją UE, a jej praca wpływa bezpośrednio i pośrednio na życie milionów ludzi w całej Europie. Nie dziwi zatem fakt, że znaczna część skarg napływających do Rzecznika dotyczy właśnie pracy Komisji. W 2017 r. Rzecznik zachęcała do podjęcia i z zadowoleniem obserwowała realizację kilku działań Komisji pod przewodnictwem przewodniczącego Junckera, których celem było podniesienie już i tak wysokich standardów administracji publicznej. Wyzwań jednak nadal nie brakuje. Otwarta i szczera współpraca między obiema instytucjami powinna poprawić efektywność i skuteczność rozpatrywania skarg przez Rzecznik Praw Obywatelskich.

3.3.4. Inne instytucje, agencje i organizacje

Rzecznik Praw Obywatelskich utrzymuje bliskie stosunki także z pozostałymi instytucjami, agencjami i organizacjami UE. W 2017 r. Rzecznik kontaktowała się regularnie z Europejskim Inspektorem Ochrony Danych (EIOD), Europejskim Komitetem Ekonomiczno- -Społecznym (EKES), Agencją Unii Europejskiej ds. Praw Podstawowych (FRA), Europejskim Bankiem Centralnym (EBC), Europejskim Bankiem Inwestycyjnym (EBI), Trybunałem Obrachunkowym (ETO) i innymi podmiotami. Bliskie relacje ze wszystkimi instytucjami, organami i agencjami UE są istotnym elementem strategii Rzecznika Praw Obywatelskich „W stronę 2019 r.”, której realizacja ma przyczynić się do stworzenia bardziej otwartej administracji UE służącej wszystkim osobom mieszkającym w Europie.

 

3.3.5. Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych

Będąc członkiem Ram UE, Rzecznik chroni, wspiera i monitoruje wdrażanie Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych (UNCRPD) na poziomie instytucji UE.

W 2017 r. kontynuowano strategiczne dochodzenie Rzecznik Praw Obywatelskich dotyczące tego, czy leczenie osób niepełnosprawnych w ramach wspólnego programu ubezpieczenia chorobowego (JSIS) jest zgodne z Konwencją. Zespół dochodzeniowy Europejskiej Rzecznik Praw Obywatelskich spotkał się z Komisją, aby uzyskać dalsze informacje, a w listopadzie Rzecznik uruchomiła konsultacje skierowane do stowarzyszeń zrzeszających niepełnosprawnych członków personelu UE i osoby, których członkowie rodziny są niepełnosprawni, a także do Europejskiego Forum Osób Niepełnosprawnych (EDF).

W lipcu Rzecznik rozpoczęła dochodzenie strategiczne dotyczące dostępności stron internetowych i narzędzi internetowych zarządzanych przez Komisję. Rzecznik podniosła takie kwestie jak ocena dostępności, łatwe do odczytania formaty i szkolenia pracowników Komisji. W październiku Komisja zobowiązała się zwiększyć dostępność swoich witryn internetowych. Zaproponowała między innymi, że może zainicjować projekt pilotażowy polegający na stworzeniu międzyinstytucjonalnego portalu, dzięki któremu niektóre strony zawierające ogólne informacje na temat UE będą dostępne w łatwym do odczytania formacie. Komisja zapowiedziała także, że rozważy wprowadzenie obowiązkowych kursów dostępności dla swoich projektantów stron internetowych, twórców stron internetowych i webmasterów.

W 2017 r. kontynuowano starania, aby uczynić witrynę internetową Rzecznika łatwiej dostępną i przyjazną dla użytkowników. Zewnętrzny wykonawca ocenił i zweryfikował zgodność strony internetowej Rzecznika z wytycznymi dotyczącymi dostępności treści internetowych (WCAG 2.0), oceniając poziom zgodności na AA (maksymalny poziom to AAA). Rzecznik zamierza poddawać swoją witrynę tego rodzaju weryfikacji co dwa lata.

W lipcu Rzecznik opublikowała oświadczenie dotyczące dostępności na swoim portalu internetowym. Wskazano w nim, które obszary portalu są niedostępne, umożliwiając użytkownikom zwrócenie się o dostęp do informacji w odpowiednim formacie i połączenie z mechanizmem przekazywania informacji zwrotnych na potrzeby zgłaszania ewentualnych problemów. Przekształcenie witryny internetowej Rzecznika Praw Obywatelskich jest okazją do wprowadzenia zmian, które zapewnią spełnienie jak największej liczby wymogów AAA.

Jedną z skarg, które otrzymała Rzecznik Praw Obywatelskich, była kwestia stygmatyzacji osób niepełnosprawnych w związku z fotografią umieszczaną na wyrobach tytoniowych. Etykieta ostrzegająca przed niebezpieczeństwami związanymi z konsumpcją tytoniu przedstawia zdjęcie osoby na wózku inwalidzkim oraz napis „palenie powoduje udary i niepełnosprawność”. Rzecznik stwierdziła, że w przyszłości należałoby skonsultować wybór fotografii przed ich opublikowaniem z odpowiednimi organizacjami społeczeństwa obywatelskiego.

Biuro Rzecznika kontynuowało starania na rzecz budowania świadomości publicznej w zakresie Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych. W marcu przedstawiciele biura Rzecznika Praw Obywatelskich, Parlamentu i Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej (FRA) byli współgospodarzami publicznie dostępnego webinarium. Zostało ono zorganizowane przez Agencję Unii Europejskiej ds. Szkolenia w Dziedzinie Ścigania (CEPOL) w celu wyjaśnienia znaczenia Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych dla administracji UE oraz prezentacji praktycznych narzędzi jej wdrażania. W grudniu Rzecznik Praw Obywatelskich uczestniczyła w IV Europejskim Parlamencie Osób Niepełnosprawnych.

3.4. Europejska Sieć Rzeczników

Rok 2017 obfitował w wydarzenia dla członków Europejskiej Sieci Rzeczników Praw Obywatelskich, na którą składa się 96 biur zlokalizowanych w 36 krajach europejskich oraz Komisja Petycji Parlamentu Europejskiego.

Głównym wydarzeniem w 2017 r. była druga doroczna konferencja, którą Europejska Rzecznik Praw Obywatelskich zorganizowała w czerwcu w Brukseli. Uczestniczyli w niej członkowie Sieci, a także osoby niebędące jej członkami, m.in. przedstawiciele organizacji parasolowych z siedzibą w Brukseli i dziennikarze. W sumie w konferencji wzięło udział około 240 osób.

Po raz kolejny odbyła się ona w kluczowym dla historii Unii Europejskiej momencie: podczas gdy rok wcześniej miała miejsce na krótko przed brytyjskim referendum w sprawie członkostwa w UE, tegoroczna zbiegła się w czasie z rozpoczęciem negocjacji w sprawie brexitu. Jednym z punktów obrad było zapewnienie maksymalnej przejrzystości brexitu dla obywateli UE. Niepewność jeśli chodzi o przysługujące obywatelom prawa, w tym prawo do swobodnego przemieszczania się, należy do kluczowych problemów osób, których brexit dotyczy bezpośrednio, czyli obywateli Zjednoczonego Królestwa mieszkających w UE i obywateli UE zamieszkujących w Zjednoczonym Królestwie.

Podczas konferencji dyskutowano także na temat budowania społeczeństw integracyjnych, zwalczania populizmu i ułatwiania integracji. Chociaż wiele osób uważa 2016 za rok tryumfu populistów, z dyskusji prowadzonych podczas konferencji wynika, że rzecznicy podejmują intensywne starania, aby promować zaufanie do demokratycznych instytucji i zwalczać populistyczną retorykę. Uczestniczą m.in. w monitorowaniu przestrzegania zobowiązań dotyczących praw człowieka w kontekście przymusowych powrotów osób ubiegających się o azyl, udzielają wskazówek osobom pragnącym skorzystać z prawa do łączenia rodzin i pomagają ubiegającym się o azyl w dostępie do kursów językowych, a ostatecznie w integracji na rynku pracy.

W programie konferencji znalazła się również rola instytucji rzecznika we wspieraniu idei otwartego rządu, kultury zarządzania opartej na zasadach przejrzystości, odpowiedzialności i partycypacji. W tym kontekście otrzymaliśmy wstępne wyniki wspólnego badania przeprowadzonego przez Organizację ds. Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) oraz Europejską Rzecznik Praw Obywatelskich. W ankiecie na temat ich roli w otwartym rządzie wzięło udział osiemdziesiąt sześć krajowych i lokalnych biur rzeczników z 59 krajów i terytoriów na całym świecie.

Badanie wykazało, że zasady otwartego rządu są głęboko zakorzenione w praktykach instytucji rzecznika praw obywatelskich, nawet jeśli publiczna świadomość ich wkładu pozostaje ograniczona. Pełne wyniki badania zostaną opublikowane we wrześniu 2018 r., przy czym w Network in Focus, dorocznej publikacja Sieci Rzeczników z 2017 r., przedstawiono wstępne wyniki ankiety i omówiono inne kluczowe tematy podjęte podczas konferencji w Brukseli.

We wrześniu Europejska Rzecznik wraz z Komisją zorganizowała warsztaty promujące współpracę pomiędzy Komisją a krajowymi i regionalnymi rzecznikami praw obywatelskich oraz skuteczniejszą ochronę praw obywatelskich, zgodnie z przepisami prawa unijnego. Wśród zaproponowanych rozwiązań praktycznych znalazło się stworzenie interaktywnego przewodnika na temat uprawnień poszczególnych krajowych lub regionalnych rzeczników praw obywatelskich oraz szerszej współpracy w zakresie interpretacji i wdrażania unijnych przepisów prawa.

Europejska Sieć Rzeczników w dalszym ciągu koncentrowała się na równoległych dochodzeniach i inicjatywach realizowanych przez zainteresowane biura rzeczników w obszarach wspólnego zainteresowania.

W lipcu 2017 r. Europejska Rzecznik Praw Obywatelskich wszczęła dochodzenie w sprawie rozpatrzenia przez Komisję skargi dotyczącej naruszenia przepisów, złożonej przeciwko władzom holenderskim, po tym jak odmówiły one wydania wizy małżonce skarżącego, będącej obywatelką państwa trzeciego. Europejska Rzecznik Praw Obywatelskich zwróciła się o pomoc do holenderskiego rzecznika praw obywatelskich, który nie znalazł dowodów na to, by holenderskie służby imigracyjne postąpiły w tej sprawie niezgodnie z obowiązującymi przepisami UE.

W 2017 r. Europejska Rzecznik Praw Obywatelskich rozpatrzyła sześć nowych zapytań pochodzących z Sieci. Fiński Rzecznik Praw Obywatelskich starał się ustalić, czy unijne przepisy dotyczące praw pasażerów w ruchu kolejowym są zgodne z Konwencją Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych (UNCRPD). Komisja potwierdziła ich zgodność, a zarazem zadeklarowała, że przeprowadza ocenę wpływu rozporządzenia w sprawie praw pasażerów w ruchu kolejowym, co ma służyć dokonaniu przeglądu i wprowadzeniu ulepszeń w zakresie praw osób niepełnosprawnych i osób o ograniczonej sprawności ruchowej podróżujących koleją w UE.

Kolejną kwestią była zgłoszona przez bułgarską Rzecznik Praw Obywatelskich dyskryminacja związana z wprowadzaniem do obrotu produktów o niższej jakości w państwach członkowskich Europy Środkowej i Wschodniej. Komisja odpowiedziała, że przeanalizuje dane, o przekazanie których poprosiła organy krajowe odpowiedzialne za ochronę konsumentów. Rzecznik zwróciła się do Komisji z prośbą o poinformowanie jej na początku 2018 r. o postępach w tej sprawie.

Podczas swojej wrześniowej wizyty w Danii, Rzecznik odbyła spotkania z duńskim Rzecznikiem Praw Obywatelskich i politykami. Podczas wydarzeń publicznych rozmawiała z dziennikarzami, naukowcami i innymi zainteresowanymi stronami na temat podejmowanych przez nią działań na rzecz przejrzystości i odpowiedzialności w UE.

Wcześniej Rzecznik udała się do Berlina, gdzie uczestniczyła w posiedzeniu Komisji Petycji Bundestagu i spotkała się z najwyższymi rangą urzędnikami państwowymi, w tym z szefem Urzędu Kanclerza Federalnego Peterem Altmaierem, z którym omówiła kwestie związane z administracją unijną. Rzecznik odebrała nagrodę Schwarzkopf Europe 2017 od Schwarzkopf Stiftung; wyróżnienie to przyznano wcześniej przewodniczącemu Komisji Europejskiej Jeanowi-Claude’owi Junckerowi oraz byłemu przewodniczącemu Parlamentu Europejskiego Martinowi Schulzowi.

 

4 Rozpatrywanie skarg: w czym pomagamy

Rola Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich polega na udzielaniu pomocy osobom indywidualnym, naukowcom, firmom i innym organizacjom w obliczu problemów związanych z administracją UE. Dostęp do Rzecznika powinien być jak najłatwiejszy, a biuro dąży do maksymalnej elastyczności w udzielaniu pomocy tym, którzy jej potrzebują.

Nowe przepisy wykonawcze dotyczące pracy Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich sprawiły, że procedura rozpatrywania skarg stała się jeszcze skuteczniejsza. Podejście, w którym nacisk kładzie się na wyniki, pozytywnie przełożyło się na jakość usług świadczonych przez Rzecznik i wpływ jej pracy w 2017 r.

Zespół Rzecznika Praw Obywatelskich ds. rozpatrywania skarg zajmuje się różnorodnymi zagadnieniami, zapewniając pomoc tym, którzy kontaktują się z Rzecznikiem we wszystkich 24 językach urzędowych UE. Osoby, które złożą skargę do Rzecznika Praw Obywatelskich, powinny otrzymać potwierdzenie jej otrzymania w ciągu dwóch dni roboczych.

Jeśli Rzecznik rozpoczyna dochodzenie w odpowiedzi na złożoną skargę, długość tego dochodzenia zależy od wielu czynników, w tym od stopnia złożoności rozpatrywanej sprawy. Biorąc pod uwagę często bardzo delikatny charakter skarg dotyczących dostępu do dokumentów będących w posiadaniu instytucji UE, Rzecznik wprowadziła w 2017 r. nową procedurę przyspieszoną (Fast-Track) w dochodzeniach dotyczących tego rodzaju spraw.

4.1. Rodzaj i źródło skarg

4.1.1. Przegląd skarg i zapytań strategicznych

Chociaż zdecydowana większość działań podejmowanych przez biuro Rzecznika dotyczy spraw rozpatrywanych w oparciu o otrzymane skargi, Rzecznik prowadzi również dochodzenia i inicjatywy strategiczne, jeżeli uzna, że istnieją ku temu podstawy. Sprawy te wszczynane są przez Rzecznika Praw Obywatelskich z własnej inicjatywy w sytuacji, gdy zidentyfikowano problem systemowy, który należy rozpatrzeć w interesie publicznym, lub po otrzymaniu jednej lub kilku skarg dotyczących sprawy o znaczeniu systemowym.

 

 

4.1.2. Skargi wykraczające poza zakres mandatu Rzecznika

Europejski Rzecznik otrzymuje wiele skarg w sprawach, które wykraczają poza zakres jej mandatu, głównie ze względu na to, że nie dotyczą działalności instytucji lub organu UE. Skargi, które dotyczą co prawda instytucji UE, lecz kwestii czysto politycznych, takich jak prawodawstwo czy orzecznictwo Trybunału, również nie należą do zakresu kompetencji Rzecznika.

W 2017 r. do biura Rzecznik wpłynęło ponad 1 300 skarg, które wykraczają poza zakres jej mandatu, głównie z Hiszpanii, Polski i Niemiec.

Skargi te dotyczą przede wszystkim krajowych organów publicznych, sądów krajowych i międzynarodowych oraz podmiotów prywatnych. Czasami skargi napływają do biura Europejskiego Rzecznika w związku z błędnym przekonaniem, że jest to organ odwoławczy w stosunku do rzeczników krajowych. Skargi dotyczą różnorodnych obszarów. Najwięcej związanych jest z ochroną konsumentów, podatkami, ubezpieczeniami społecznymi i opieką zdrowotną, a w ostatnich latach także z działalnością banków.

Osobom zwracającym się o pomoc udziela się odpowiedzi w ich języku, wyjaśniając zakres mandatu Rzecznika Praw Obywatelskich, w miarę możliwości służąc radą lub kierując skarżących do właściwych organów.

W przypadku skarg dotyczących prawodawstwa UE, Rzecznik zazwyczaj doradza skarżącemu, aby zwrócił się do Komisji Petycji Parlamentu Europejskiego. W kwestiach związanych z wdrażaniem prawa UE, skarżącym zaleca się kontakt z Komisją Europejską lub jedną z sieci UE, np. SOLVIT lub Your Europe Advice. Skarżący mogą również zostać skierowani do krajowych rzeczników praw obywatelskich.

W 2017 r. pojawiły się dwie kwestie będące przedmiotem wielu podobnych skarg (ponad dziesięciu w każdym przypadku), które pozostają jednak poza zakresem mandatu Rzecznika Praw Obywatelskich. Pierwsza kwestia dotyczyła wypowiedzi jednego z polskich posłów na temat kobiet w Parlamencie Europejskim; druga związana była z wydarzeniami w Katalonii.

 

4.2. Przeciw komu?

4.3. W związku z czym?

4.4. Uzyskane wyniki

 

 

 

4.5. Przestrzeganie propozycji Rzecznik Praw Obywatelskich

Od sześciu lat Rzecznik Praw Obywatelskich publikuje roczne sprawozdanie zawierające wyczerpujący opis odpowiedzi instytucji UE na propozycje Rzecznika dotyczące ulepszeń w administrowaniu. Propozycje te mają postać rozwiązań, zaleceń, uwag krytycznych i innych. Współczynnik zgodności ma kluczowe znaczenie dla pomiaru wpływu i znaczenia pracy Rzecznika.

Ze sprawozdania Putting it Right? – How the EU institutions responded to the Ombudsman in 2016 wynika, że instytucje UE zastosowały się do propozycji Rzecznika w 85 % przypadków, co stanowi niewielki wzrost w stosunku do uzyskanego w 2015 r. wyniku 83 %. Spośród 14 zbadanych instytucji, 11 zdobyło 100 %, natomiast Komisja, której dotyczyła największa liczba dochodzeń prowadzonych przez Rzecznik, uzyskała wynik 77 %. Jak wynika ze sprawozdania, wskaźniki zgodności w poszczególnych instytucjach są zróżnicowane: od 100 % w przypadku wzorowej zgodności do 77 % w najgorszym przypadku (wzrost z poziomu 33 % w 2015 r.). Na przykład, Europejska Służba Działań Zewnętrznych (ESDZ), Rada Unii Europejskiej i Europejska Agencja Leków (EMA) osiągnęły wskaźnik zgodności wynoszący 100 %.

Sprawozdanie za 2017 r. będzie dostępne pod koniec 2018 r.

5 Zasoby

5.1. Budżet

Budżet Rzecznika Praw Obywatelskich stanowi oddzielny rozdział budżetu ogólnego Unii Europejskiej. Dzieli się na trzy tytuły. Tytuł 1 obejmuje płace, dodatki oraz inne koszty związane z personelem. Tytuł 2 dotyczy budynków, umeblowania, wyposażenia i innych wydatków operacyjnych. Tytuł 3 obejmuje wydatki związane z wykonywaniem przez instytucję jej ogólnych zadań. W 2017 r. suma przyznanych środków wyniosła 10 905 441 EUR.

Aby zapewnić efektywne zarządzanie zasobami, audytor wewnętrzny Rzecznika regularnie sprawdza wewnętrzne systemy kontroli instytucji i operacje finansowe przeprowadzane przez biuro Rzecznika. Podobnie jak inne instytucje UE, instytucja Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich podlega również kontroli Trybunału Obrachunkowego.

5.2. Korzystanie z zasobów

Każdego roku Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich przyjmuje roczny plan zarządzania, w którym określa konkretne działania, jakie jego biuro musi podjąć w celu urzeczywistnienia priorytetów instytucji. Plan zarządzania na rok 2017 jest trzecim, który opiera się na pięcioletniej Strategii Europejskiego Rzecznika zatytułowanej „W stronę 2019 r.”.

Instytucja zatrudnia wysoko wykwalifikowany, wielojęzyczny personel. Dzięki temu może rozpatrywać skargi dotyczące niewłaściwego administrowania w 24 językach urzędowych UE i podnosić świadomość społeczną na temat pracy Rzecznika. W 2017 r. biuro Rzecznik zatrudniało 81 pracowników.

Pełny i regularnie aktualizowany wykaz personelu, obejmujący szczegółowe informacje na temat struktury biura Rzecznika Praw Obywatelskich i zadań poszczególnych sekcji, jest dostępny na stronie internetowej Rzecznika.

Kontakt z Europejskim Rzecznikiem Praw Obywatelskich

Telefon

+33 (0)3 88 17 23 13

E-mail

eo@ombudsman.europa.eu

W internecie

• Strona internetowa: www.ombudsman.europa.eu
• Twitter: twitter.com/EUombudsman
• Google+: plus.google.com/101520878267293271723
• LinkedIn: www.linkedin.com/company/272026
• YouTube: www.youtube.com/eotubes

Nasze biura

Strasburg

Adres pocztowy

Médiateur européen
1 avenue du Président Robert Schuman
CS 30403
F-67001 Strasbourg Cedex

Adres dla odwiedzających

Bâtiment Václav Havel (HAV)
Allée Spach
F-67070 Strasbourg

Bruksela

Adres pocztowy

Adres pocztowy
Médiateur européen
Rue Wiertz
B-1047 Bruxelles

Adres dla odwiedzających

Montoyer-Science (MTS)
30 rue Montoyer
B-1000 Bruxelles

© Unia Europejska, 2018

Wszystkie fotografie i ilustracje © Unia Europejska, z wyjątkiem okładki (© AlxeyPnferov / iStock).
Powielanie do celów edukacyjnych i niekomercyjnych jest dozwolone pod warunkiem podania źródła.

Print	QK-AA-18-001-PL-C	ISBN 978-92-846-2718-9	doi:10.2869/956730
PDF	QK-AA-18-001-PL-N	ISBN 978-92-846-2765-3	doi:10.2869/944958
HTML	QK-AA-18-001-PL-Q		doi:10.2869/791220