Sprawozdanie roczne 2018

Wprowadzenie

Z ogromną przyjemnością przedstawiam Państwu nasze Sprawozdanie roczne 2018 dotyczące biura Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich.

Biuro odnotowało znaczący wzrost liczby skarg obywateli, społeczeństwa obywatelskiego, przedsiębiorstw i mediów w zakresie mojego mandatu. Nie przypisuję tego obniżeniu standardów administracji w UE, ale wyższemu poziomowi świadomości pracy wykonywanej przez moje biuro i pozytywnych wyników, jakie możemy osiągnąć. Jestem wdzięczna instytucjom, agencjom i organom Unii Europejskiej za współpracę w tym zakresie, a szczególnie Parlamentowi Europejskiemu za nieustające wsparcie.

Rok ten był również znaczący z uwagi na wykorzystanie jednego z rzadko stosowanych uprawnień Rzecznika Praw Obywatelskich, a mianowicie uprawnienia do przedłożenia Parlamentowi Europejskiemu sprawozdania specjalnego, które złożyłam w ramach sprawozdania dotyczącego odpowiedzialności Rady Unii Europejskiej.

Przez wiele dziesięcioleci publiczne postrzeganie UE częściowo kształtował krzywdzący mit, zgodnie z którym rządy krajowe mają niewielki wpływ na tworzenie praw Unii lub nie mają go wcale. Dla demokracji UE i dla rzeczowej debaty publicznej ważne jest zatem, aby zakwestionować ten mit.

W związku z tym, ponieważ opinia publiczna ma prawo wiedzieć, w jaki sposób jej rząd przyczynia się do kształtowania przepisów Unii, zwróciłam się do Parlamentu Europejskiego o poparcie moich wniosków dotyczących zwiększenia przejrzystości legislacyjnej w Radzie. Byłam bardzo wdzięczna posłom do Parlamentu za tak zdecydowane poparcie moich wniosków i mam nadzieję, że doprowadzi to do konkretnych zmian przed wyborami do Parlamentu Europejskiego w 2019 r.

W tym roku oficjalnie uruchomiono również procedurę przyspieszoną dotyczącą wniosków o udzielenie dostępu do dokumentów. Przedmiotowa procedura, w ramach której nasze biuro dąży do dokonania ustaleń w sprawie skargi w ciągu 40 dni, przyniosła dobre wyniki w odniesieniu do skarżących.

Częścią pracy Rzecznika Praw Obywatelskich jest proaktywne monitorowanie sposobu wdrażania przepisów dotyczących etyki i odpowiedzialności. W 2018 r. zakończyłam określanie schematu, w jaki 15 instytucji zarządza przepisami dotyczącymi przechodzenia wykwalifikowanego personelu do sektora prywatnego. Z zadowoleniem zauważyłam, że świadomość wśród instytucji w zakresie znaczenia solidnych przepisów dotyczących efektu „drzwi obrotowych” jest wysoka, chociaż należy dołożyć więcej starań w tym zakresie.

W ramach działań następczych w związku z ruchem #MeToo polegającym na podkreśleniu problemu napastowania, w szczególności kobiet, zdecydowałam się sprawdzić, jakie strategie przeciwdziałania napastowaniu stosuje administracja UE. Wystosowałam pismo do 26 instytucji i agencji UE, w którym zapytałam o szczegóły dotyczące strategii, sposób ich realizacji, o to, czy otrzymano skargi dotyczące napastowania oraz jak je rozpatrywano. Moja analiza została opublikowana, co – mam nadzieję – będzie pomocne w realizacji wymagających prac polegających na wyeliminowaniu napastowania w miejscu pracy.

Moje biuro często rozpatruje skargi dotyczące używania języków urzędowych UE przez instytucje. W celu rozpoczęcia dyskusji zapytaliśmy o opinię obywateli na temat takich kwestii jak języki unijnych stron internetowych oraz o zakres stosowania technologii w celu zapewnienia tłumaczeń. Analiza odpowiedzi zostanie przekazana Komisji Europejskiej.

W marcu odbyła się doroczna konferencja Europejskiej Sieci Rzeczników Praw Obywatelskich w Brukseli. Głównym tematem był sposób, w jaki rzecznicy praw obywatelskich mogą pomóc w budowaniu bardziej integracyjnych społeczeństw. Podczas seminarium kontynuacyjnego zorganizowanego przez moje biuro we wrześniu omówiono wnioski, jakie należy wyciągnąć z badania OECD dotyczącego roli instytucji rzeczników praw obywatelskich w promowaniu otwartego rządu.

W październiku mogłam z przyjemnością ogłosić otwarcie procedury związanej z przyznaniem nagrody za dobrą administrację w 2019 r. Podczas ceremonii w czerwcu 2019 r. wyróżnimy projekty i ogłosimy zwycięzców.

Krótko mówiąc, rok 2018 był pracowity i pomyślny. Gdy spojrzymy w przyszłość na 2019 r., w którym odbędą się ważne wybory do Parlamentu Europejskiego i będą trwały debaty na temat przyszłości demokracji w erze cyfrowej, zauważymy, że spoczywający na instytucjach UE obowiązek utrzymania najwyższych standardów w zakresie etyki i odpowiedzialności jest większy niż kiedykolwiek.

Emily O’Reilly

1 Podsumowanie 2018 r.

styczeń Rzecznik Praw Obywatelskich zaleca prezesowi EBC Mario Draghiemu zawieszenie członkostwa w Grupie Trzydziestu	luty Uruchomienie procedury przyspieszonej w zakresie skarg dotyczących dostępu do dokumentów	marzec Doroczna konferencja Europejskiej Sieci Rzeczników w Brukseli
kwiecień Rzecznik Praw Obywatelskich wygłasza przemówienie z okazji dorocznego Dnia Europejskiej Inicjatywy Obywatelskiej (EIO)	maj Rzecznik Praw Obywatelskich wysyła sprawozdanie specjalne do Parlamentu na temat braku odpowiedzialności prawnej Rady	czerwiec Rzecznik Praw Obywatelskich otrzymuje nagrodę Vision for Europe w Pradze
lipiec Rozpoczęcie konsultacji publicznych w sprawie stosowania języków w instytucjach UE	sierpień Publikacja zaleceń dotyczących powołania Sekretarza Generalnego przez Komisję Europejską	wrzesień Rzecznik Praw Obywatelskich organizuje seminarium na temat roli instytucji rzecznika praw obywatelskich w otwartym rządzie
październik Inauguracja nowej edycji nagrody za dobrą administrację w 2019 r.	listopad Rzecznik Praw Obywatelskich bierze udział w corocznym seminarium w sprawie praw podstawowych w 2018 r.	grudzień Rzecznik Praw Obywatelskich jedzie do Waszyngtonu w celu omówienia kwestii związanych z przepisami Stanów Zjednoczonych i UE w zakresie etyki i przejrzystości

2 Najważniejsze zagadnienia

Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich pomaga obywatelom w sprawach związanych z działalnością instytucji, organów i agencji UE. Zakres spraw jest szeroki: od braku przejrzystości w procesach podejmowania decyzji i odmowy dostępu do dokumentów, przez przypadki łamania praw podstawowych, po kwestie umowne.

2.1. Odpowiedzialność w procesie decyzyjnym UE

Aby Europejczycy mogli właściwie korzystać z przysługującego im demokratycznego prawa do uczestnictwa w procesie decyzyjnym UE i aby decydenci ponosili odpowiedzialność za swoje działania, procedury legislacyjne muszą być wystarczająco przejrzyste.

Europejska Rzecznik Praw Obywatelskich opracowała szereg zaleceń dla Rady Unii Europejskiej, aby społeczeństwu łatwiej było śledzić proces legislacyjny UE. Stwierdziła między innymi, że Rada powinna systematycznie rejestrować dane dotyczące stanowisk zajmowanych przez państwa członkowskie w organach przygotowawczych, a także opracować jasne kryteria stosowania statusu „LIMITE” (ograniczonego) w odniesieniu do dokumentów. Rzecznik O’Reilly zaproponowała również, aby Rada stworzyła specjalną stronę internetową dla każdego wniosku ustawodawczego oraz aby ułatwiła użytkownikom korzystanie z publicznego rejestru dokumentów. Rzecznik Praw Obywatelskich zwróciła się do Parlamentu Europejskiego o wsparcie w tym zakresie, wydając sprawozdanie specjalne. W głosowaniu na posiedzeniu plenarnym posłowie do Parlamentu Europejskiego znaczną większością głosów poparli wnioski Europejskiej Rzecznik Praw Obywatelskich.

Odpowiedzialność w zakresie podejmowania decyzji ma również zastosowanie do bardziej skomplikowanej części procesu decyzyjnego UE, w tym procedury komitetowej, tj. zbioru procedur, za pośrednictwem których państwa członkowskie kontrolują sposób wdrażania przepisów UE przez Komisję Europejską. Do Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się poseł do Parlamentu Europejskiego po tym, jak Komisja udzieliła jedynie częściowego dostępu do protokołów posiedzeń przedstawicieli państw członkowskich, którzy omawiali kwestię przepisów UE dotyczących emisji z samochodów oraz podejmowali decyzje w tym zakresie. Przypominając, że zrozumienie, jak tworzy się akt wykonawczy i jakie stanowiska zajmują przedstawiciele poszczególnych państw członkowskich, ma zasadnicze znaczenie w odpowiedzialnym systemie demokratycznym, Europejska Rzecznik Praw Obywatelskich zwróciła się do Komisji o znaczne zwiększenie dostępu do protokołów posiedzeń.

Czasami Unia Europejska powołuje grupy ad hoc, których zadaniem jest doradzanie w różnych obszarach polityki. Jedna z takich grup – Grupa Osobistości – doradzała Komisji w kwestii sposobu, w jaki UE może wspierać badania związane ze wspólną polityką bezpieczeństwa i obrony. Organizacja pozarządowa złożyła skargę do Europejskiej Rzecznik Praw Obywatelskich dotyczącą braku przejrzystości działań tej grupy, zauważając, że nie widnieje ona w rejestrze grup eksperckich Komisji udzielających porad eksperckich w zakresie polityki. Europejska Rzecznik Praw Obywatelskich uznała, że grupa pełniła takie same funkcje jak grupa ekspercka, i w związku z tym zwróciła się do grupy o opublikowanie porządków dziennych, protokołów posiedzeń oraz wkładu jej członków. Rzecznik stwierdziła, że każda przyszła Grupa Osobistości powinna również stosować te same standardy przejrzystości.

Odpowiedzialny proces decyzyjny obejmuje również decyzje wewnętrzne podejmowane w instytucji. Po otrzymaniu dwóch skarg Rzecznik Praw Obywatelskich przeanalizowała sposób, w jaki Komisja Europejska mianowała swojego Sekretarza Generalnego w lutym 2018 r., i doszukała się czterech przypadków niewłaściwego administrowania, w tym stworzenia sztucznego wrażenia, że stanowisko musi zostać pilnie obsadzone. Rzecznik Praw Obywatelskich zaznaczyła, że odpowiedzialność za niewłaściwe administrowanie ponosi zbiorowo Komisja, oraz poprosiła, aby w przyszłości obowiązywała konkretna procedura mianowania Sekretarza Generalnego. Komisja odmówiła wdrożenia takiej procedury mianowania pomimo poparcia Parlamentu dla zaleceń Europejskiej Rzecznik Praw Obywatelskich. Następnie Rzecznik Praw Obywatelskich zamknęła dochodzenie, zaznaczając, że żałuje, iż Komisja nie skorzystała z szansy na odzyskanie zaufania obywateli po problematycznym mianowaniu swojego najwyższego rangą urzędnika.

2.2. Przejrzystość lobbingu

Duża część pracy Europejskiej Rzecznik Praw Obywatelskich dotyczy uwrażliwienia administracji UE na określone kwestie, w tym na zniekształcenie społecznego postrzegania UE przez zjawisko „drzwi obrotowych”, polegające na tym, że urzędnicy UE zajmują stanowiska w sektorze prywatnym lub osoby fizyczne przechodzą do instytucji UE z sektora prywatnego. Działania te mogą wzbudzać obawy dotyczące konfliktów interesów lub lobbingu byłych współpracowników.

W przeszłości Rzecznik Praw Obywatelskich przeprowadziła dochodzenie w sprawie sposobu, w jaki Komisja postępuje w sytuacjach „drzwi obrotowych” dotyczących pracowników, a także przedstawiła propozycje dotyczące wzmocnienia procedur w zakresie wdrażania przepisów w tym obszarze. W 2017 r. Rzecznik O’Reilly przeprowadziła działania następcze, rozpoczynając dochodzenie z własnej inicjatywy dotyczące zakresu, w jakim Komisja wdraża jej wnioski.

We wrześniu 2018 r. wdrożono zmienione przepisy Komisji dotyczące efektu „drzwi obrotowych” regulujące działania podejmowane podczas urlopu pracowników z przyczyn osobistych, a także gdy pracownicy odchodzą z instytucji, aby pracować gdzie indziej. Komisja przeprowadza rocznie około 2 tys. kontroli pod kątem konfliktu interesów wobec nowych członków personelu oraz około 400 kontroli wobec członków personelu, którzy zamierzają podjąć zatrudnienie poza administracją UE.

Analiza przeprowadzona przez Rzecznik Praw Obywatelskich wykazała, że zarządzanie sytuacjami „drzwi obrotowych” przez Komisję zawiodło pod dwoma głównymi względami. Komisja nie publikowała szczegółów dotyczących wszystkich przypadków przejścia personelu wyższego szczebla do innej pracy (jedynie tych, w których jej zdaniem zachodziła możliwość lobbingu), a informacje były publikowane jedynie raz w roku. Rzecznik Praw Obywatelskich zwróciła się o opublikowanie szczegółów dotyczących wszystkich spraw, a także powtórzyła propozycję, aby Komisja z większą regularnością publikowała informacje dotyczące poszczególnych spraw.

Rzecznik Praw Obywatelskich zasugerowała szereg innych praktycznych środków. Zaproponowała, aby w przypadku gdy Komisja nakłada warunki na byłego członka personelu, zainteresowana osoba informowała o tym swojego przyszłego pracodawcę. Rzecznik O’Reilly zasugerowała również, że w przypadku gdy były członek personelu wyższego szczebla zostaje objęty okresowym zakazem lobbingu, Komisja powinna poinformować byłych współpracowników tej osoby pracujących w danej instytucji. Rzecznik zaproponowała również, aby fakt przejścia byłego członka personelu wyższego szczebla do sektora prywatnego odnotowywano bezpośrednio w rejestrze służącym przejrzystości.

Ponadto Europejska Rzecznik Praw Obywatelskich przeanalizowała sposób, w jaki 15 instytucji i organów UE (w tym Parlament Europejski, Rada i Trybunał Obrachunkowy) publikuje informacje, w przypadku gdy ich członkowie personelu wyższego szczebla występują o zgodę na podjęcie zatrudnienia na zewnątrz, w tym zbadała również, jak często informacje takie są zamieszczane, oraz przeanalizowała zakres i treść tych informacji.

Chociaż Rzecznik Praw Obywatelskich stwierdziła wysoki poziom świadomości 15 instytucji w zakresie znaczenia zdecydowanego wdrażania przepisów w tym zakresie, poczyniła jednak pewne sugestie dotyczące poprawy. Rzecznik O’Reilly zaproponowała, aby instytucje publikowały informacje na temat wszystkich spraw, w których przeprowadzają ocenę wniosku o podjęcie zatrudnienia na zewnątrz, oraz aby w przypadku gdy były członek personelu przechodzi do organizacji wpisanej do rejestru służącego przejrzystości, informacje publikowane w tej sprawie obejmowały link do wpisu organizacji w rejestrze służącym przejrzystości.

2.3. Dostęp do dokumentów

Przyspieszona procedura udzielania dostępu do dokumentów została oficjalnie uruchomiona w lutym i szybko stała się ważną częścią obszaru dochodzenia w sprawach. W ramach systemu biuro w ciągu pięciu dni roboczych od przyjęcia skargi podejmuje decyzję dotyczącą jej rozpatrzenia i dąży do poczynienia ustaleń w ciągu 40 dni.

Belgijska organizacja pozarządowa zastosowała procedurę dotyczącą wniosku o udzielenie dostępu do dokumentów w odniesieniu do Europejskiej Agencji Obrony (EDA). W wyniku dochodzenia opublikowano dokumenty (związane z lobbingiem dotyczącym europejskiego programu badań w zakresie obrony), a EDA usprawniła swoje procedury i systemy dotyczące postępowania z dokumentami i udzielania wniosku o dostęp do nich.

Czasami zainteresowana instytucja de facto uniemożliwia dostęp do dokumentów, powolnie udzielając odpowiedzi na początkowy wniosek. Sytuacja taka miała miejsce, gdy niemiecki obywatel zgłosił wniosek o udzielenie dostępu do dokumentów informacyjnych dotyczących spotkań komisarza ds. budżetu i zasobów ludzkich z osobami trzecimi. Skarżący zwrócił się do Rzecznik Praw Obywatelskich, ponieważ Komisja po upływie ponad roku nie podjęła żadnej decyzji w sprawie wniosku. Podczas dochodzenia Komisja poinformowała, że nadal nie jest w stanie zająć stanowiska w sprawie przedmiotowego wniosku, co doprowadziło do wydania przez Rzecznik Praw Obywatelskich zalecenia dotyczącego nieuzasadnionego opóźnienia. Następnie Komisja opublikowała dokumenty z 12 spotkań, co Rzecznik Praw Obywatelskich uznała za odpowiedni krok.

Po przeprowadzeniu kolejnego dochodzenia Rzecznik O’Reilly zachęciła Komisję do przyjęcia pragmatycznego podejścia przyjaznego obywatelom, aby uniknąć stwarzania fałszywego wrażenia tajemniczości. Komisja udzieliła dziennikarzowi częściowego dostępu do dokumentów związanych z projektem UE polegającym na zapewnieniu bezpłatnych hotspotów Wi-Fi w miastach. Rzecznik Praw Obywatelskich uznała, że zmiany redakcyjne dokonane przez Komisję w dokumentach były – zgodnie informacjami Komisji – objęte zakresem wniosku skarżącego. Rzecznik O’Reilly zaproponowała jednak, aby w przyszłości w przypadku gdy tylko niewielka część dokumentu wykracza poza zakres skargi, Komisja rozważyła udostępnienie również tych informacji.

Rzecznik Praw Obywatelskich wydała również zalecenie dotyczące odmowy udzielenia przez Komisję publicznego dostępu do dokumentów związanych ze stosowaniem GMO jako żywności lub paszy. Organizacja pozarządowa Greenpeace zwróciła się do Komisji o udzielenie publicznego dostępu do dokumentów, w których określono różne warianty uwzględnione przez Komisję przed przedstawieniem wniosku, a także do dokumentów dotyczących sposobu wyboru wariantu przedstawionego w tym wniosku.

Kolejna sprawa dotyczyła dążenia do zapewnienia jasności co do tego, w jakim przypadku wiadomość e-mail można uznać za dokument do celów wniosku o udzielenie dostępu do dokumentów. W ramach przedmiotowego dochodzenia Rzecznik Praw Obywatelskich zwróciła się do Komisji o określenie polityki wewnętrznej dotyczącej tego, w jakich przypadkach wiadomości e-mail pracowników uznawane są za dokumenty, a także zwróciła się o udzielenie odpowiedzi na opinię Rzecznik Praw Obywatelskich, zgodnie z którą dostęp do wiadomości e-mail pracowników może być niezbędny do rozpatrywania wniosków o udzielenie publicznego dostępu do dokumentów UE.

2.4. Prawa podstawowe

Rzecznik regularnie rozpatruje skargi dotyczące praw podstawowych, takich jak równość czy niedyskryminacja. Członek personelu Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI) zwrócił się do Rzecznik Praw Obywatelskich, aby złożyć skargę dotyczącą dyskryminacji w banku ze względu na płeć. Skarżący przedłożył sprawozdanie sporządzone w ramach polityki banku dotyczącej informowania o nieprawidłowościach, w którym zasugerowano, że bank nie dawał kobietom takich samych możliwości jak mężczyznom w zakresie dostępu do stanowisk kierowniczych. Rzecznik Praw Obywatelskich uznała, że EBI zbyt długo zwlekał z odpowiedzią na sprawozdanie skarżącego, i zwróciła się do EBI o zaostrzenie polityki informowania o nieprawidłowościach, na co EBI wyraził zgodę. Rzecznik Praw Obywatelskich wezwała bank do wzmożenia starań w zakresie osiągnięcia zrównoważonej reprezentacji zarówno mężczyzn, jak i kobiet na stanowiskach kierowniczych oraz do dążenia do ambitniejszych celów niż osiągnięcie progu 33 % kobiet na stanowiskach kierowniczych do 2021 r.

Pod koniec 2018 r. Rzecznik Praw Obywatelskich podjęła działania następcze w związku z wcześniejszym dochodzeniem dotyczącym tego, czy państwa członkowskie przestrzegają praw podstawowych, gdy wdrażają politykę spójności UE. Rzecznik O’Reilly zapytała Komisję, jakie działania podjęła, aby pomóc państwom członkowskim wprowadzić rozwiązania służące rozpatrywaniu skarg dotyczących europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych. Ponieważ dochodzenie dotyczyło sposobu wydatkowania funduszy UE w państwach członkowskich, Rzecznik Praw Obywatelskich zachęciła również członków Europejskiej Sieci Rzeczników, aby zbadali, w jaki sposób ich rządy wdrażają przepisy.

Na początku 2018 r. dwa związki zawodowe złożyły skargę do Rzecznik Praw Obywatelskich dotyczącą pisma i dokumentu roboczego służb Komisji Europejskiej w sprawie zarządzania ruchem lotniczym. Według skarżących dokumenty te naruszały podstawowe prawo do strajku, a Komisja nie posiadała uprawnień do podejmowania działań w tym obszarze. Rzecznik uznała, że Komisja nie wykroczyła poza ścisły zakres swych kompetencji, zachęcając państwa członkowskie w niewiążący sposób do stosowania określonych praktyk w przypadku strajku. Ponadto Rzecznik nie znalazła dowodów wskazujących na to, że którekolwiek z praktyk promowanych przez Komisję naruszały podstawowe prawo do strajku.

2.5. Kwestie etyczne

Część pracy Europejskiej Rzecznik Praw Obywatelskich dotyczy uwrażliwiania instytucji UE na sposób, w jaki są one (lub ich działania) postrzegane przez społeczeństwo. W tym duchu i na podstawie skargi złożonej przez organizację pozarządową z siedzibą w Brukseli zajmującą się zapewnianiem przejrzystości, Rzecznik O’Reilly zwróciła się do Mario Draghiego, prezesa Europejskiego Banku Centralnego (EBC), o zawieszenie jego członkostwa w Grupie Trzydziestu (G30), prywatnej organizacji składającej się z szefów głównych banków prywatnych i centralnych oraz z członków środowisk akademickich. Ponieważ niektórzy członkowie G30 są szefami banków, które są bezpośrednio lub pośrednio nadzorowane przez EBC, Rzecznik Praw Obywatelskich uznała, że dalsze członkostwo prezesa EBC w G30 mogłoby podważyć wiarę opinii publicznej w niezależność banku. Europejski Bank Centralny odmówił wdrożenia propozycji zasugerowanych przez Rzecznik Praw Obywatelskich. Rzecznik O’Reilly, chociaż ubolewała nad stanowiskiem banku, wyraziła nadzieję, że jej zalecenie pobudzi w przyszłości wzrost świadomości w zakresie takich kwestii.

Rzecznik Praw Obywatelskich z zadowoleniem przyjęła zapowiedź Komisji z początku 2018 r., zgodnie z którą Komisja zacznie co dwa miesiące publikować szczegóły dotyczące kosztów podróży komisarzy. Komisarze wykonali ten ruch, ponieważ Rzecznik Praw Obywatelskich prowadziła dochodzenie w sprawie skargi złożonej przez organizację pozarządową Access Info Europe zajmującą się zapewnieniem przejrzystości, która dotyczyła sposobu rozpatrywania przez Komisję wniosków o udzielenie dostępu publicznego do informacji na temat kosztów podróży komisarzy w 2016 r. Rzecznik Praw Obywatelskich w swojej ostatecznej decyzji nazwała nową politykę informacyjną „bardzo pozytywnym krokiem ku osiągnięciu większej przejrzystości w tym obszarze”.

W obliczu ruchu #MeToo Rzecznik Praw Obywatelskich zdecydowała się sprawdzić, jakie strategie przeciwdziałania napastowaniu stosuje administracja UE. Rzecznik wystosowała pismo do 26 instytucji i agencji UE, w którym zapytała o szczegóły dotyczące strategii, sposób ich realizacji, o to, czy otrzymano skargi dotyczące napastowania oraz jak je rozpatrywano. Najlepsze praktyki zidentyfikowane przez Rzecznik Praw Obywatelskich obejmują podnoszenie poziomu świadomości, szkolenia, ocenę ryzyka, monitorowanie polityk oraz środki naprawcze. W ramach uwag ogólnych Rzecznik Praw Obywatelskich zauważyła, że wszyscy pracownicy UE, niezależnie od ich statusu, powinni być chronieni przed napastowaniem, a ochrona ta powinna obejmować czyny popełnione przez pracowników każdej kategorii.

Rzecznik Praw Obywatelskich przedstawiła Parlamentowi Europejskiemu konkretne propozycje dotyczące sposobu zaostrzenia procedur w zakresie rozpatrywania skarg dotyczących napastowania. Było to następstwem skargi złożonej przez członka personelu grupy politycznej w Parlamencie Europejskim, dotyczącej czasu, jaki zajęła komitetowi doradczemu Parlamentu ocena jego sprawy dotyczącej napastowania. Rzecznik Praw Obywatelskich zauważyła, że braki w procedurach mogą mieć niekorzystny wpływ na procedury przeciw napastowaniu w całej służbie publicznej UE, oraz zaproponowała, aby Parlament opracował wytyczne dotyczące czasu, w jakim komitet doradczy powinien zakończyć swoje prace nad poszczególnymi sprawami.

2.6. Agencje i inne organy UE

Oprócz wszczynania dochodzeń opartych na otrzymanych skargach lub dochodzeń wszczętych z własnej inicjatywy, Rzecznik Praw Obywatelskich stara się wpływać na zmiany w instytucjach UE w inny sposób, w tym biorąc udział w konsultacjach publicznych, podczas których poruszane są kwestie związane z jej obszarem pracy. Na początku 2018 r. Rzecznik O’Reilly skierowała pismo do przewodniczącego Komisji Jeana-Claude’a Junckera, w którym zawarła propozycje dotyczące przejrzystości unijnego modelu oceny ryzyka w łańcuchu żywnościowym. Rzecznik sugerowała m.in., aby Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności publikował, bez zbędnej zwłoki, porządki obrad i protokoły spotkań związanych z oceną ryzyka. Rzecznik zauważyła również, że interes publiczny dotyczący solidności badań naukowych góruje zazwyczaj nad interesami handlowymi w zakresie ochrony ustaleń naukowych.

W ramach kontynuacji działań w zakresie prowadzenia z własnej inicjatywy dochodzenia w sprawie sposobu, w jaki Europejska Agencja Leków (EMA) postępuje w interakcjach z firmami farmaceutycznymi, zanim złożą one wnioski o dopuszczenie do obrotu, Rzecznik Praw Obywatelskich w październiku 2018 r. rozpoczęła konsultacje publiczne dotyczące tej kwestii. W ramach konsultacji zwrócono się o przedstawienie opinii w kwestii tego, czy wspomniane działania prowadzone przed złożeniem wniosków są wystarczająco przejrzyste oraz czy należy zapewnić większą przejrzystość w zakresie doradztwa naukowego, jakiego EMA udziela podmiotom opracowującym leki. Konsultacje będą prowadzone do końca stycznia 2019 r.

W wyniku dochodzenia dotyczącego sposobu, w jaki Europejska Agencja Bezpieczeństwa Lotniczego (EASA) odnosi się do sprawozdań dotyczących bezpieczeństwa, agencja zmieniła swoją praktykę w taki sposób, że osoby zgłaszające obawy co do bezpieczeństwa otrzymują informacje zwrotne na temat tego, czy EASA jest uprawniona do podejmowania działań w zgłoszonej kwestii. Polityka została zmieniona po tym, jak mechanik odpowiedzialny za obsługę techniczną statku powietrznego zwrócił się do Rzecznik Praw Obywatelskich, ponieważ nie otrzymał żadnych informacji zwrotnych dotyczących złożonego sprawozdania dotyczącego bezpieczeństwa.

Prywatne przedsiębiorstwo zwróciło się do Rzecznik Praw Obywatelskich po tym, jak Agencja Wykonawcza ds. Badań Naukowych (REA) podjęła próbę odzyskania części wkładu wpłaconego na rzecz przedsiębiorstwa w ramach projektu finansowanego z zasobów UE. W następstwie interwencji przeprowadzonej przez Rzecznik Praw Obywatelskich REA przyznała, że wstępne wyjaśnienie skargi dotyczące powodu, dla którego chciała odzyskać fundusze, nie było wystarczająco jasne i zaoferowała skarżącemu kolejną możliwość wyjaśnienia kwestii podniesionej przez REA.

2.7. Zamówienia i dotacje unijne

Co roku Rzecznik Praw Obywatelskich rozpatruje szereg spraw dotyczących funduszy UE. Chociaż Komisja Europejska należycie zapewnia, aby fundusze były odpowiednio przydzielane i wydatkowane, czasami pojawiają się nieporozumienia i trudności wynikające z procedury weryfikacji.

W jednej sprawie właściciel chorwackiego przedsiębiorstwa będącego częścią konsorcjum prowadzącego projekt finansowany ze środków UE zwrócił się do Rzecznik Praw Obywatelskich po tym, jak Komisja chciała odzyskać środki przekraczające kwotę, którą otrzymało przedsiębiorstwo. Po interwencji Rzecznik Komisja wyraziła zgodę na zmniejszenie kwoty podlegającej zwrotowi o ponad 300 000 EUR. Nie przeprosiła jednak skarżącego ani nie zrealizowała kolejnego zalecenia Rzecznik Praw Obywatelskich, które polegało na poddaniu przeglądowi aspektu dotyczącego wyników kontroli. Zgodnie z sugestią Rzecznik Komisja powinna w przyszłości zapewnić uczciwość i proporcjonalność swoich działań podczas egzekwowania przepisów finansowych oraz lepiej odzwierciedlać wartości, na których opiera się UE.

Kolejna sprawa dotyczyła decyzji Komisji Europejskiej o odzyskaniu funduszy przyznanych niemieckiej organizacji pozarządowej w ramach programu unijnego LIFE+. Komisja uznała, że przedmiotowe fundusze stanowiły zysk dla organizacji pozarządowej i chciała odzyskać 214 707 EUR. Skarżący podważył stanowisko Komisji i zwrócił się do Rzecznik Praw Obywatelskich. Podczas dochodzenia Komisja zgodziła się, że nie będzie starała się odzyskać funduszy.

Kolejne dochodzenie związane z funduszami zostało wszczęte, gdy Europejskie Stowarzyszenie Uniwersytetów (EUA) złożyło skargę do Rzecznik Praw Obywatelskich, ponieważ Komisja odmówiła pokrycia kosztów (83 000 EUR) poniesionych przez organizację w związku z projektem ALFA-PUENTES ukierunkowanym na promowanie integracji regionalnej w Ameryce Łacińskiej. Rzecznik Praw Obywatelskich uznała, że Komisja nie dostarczyła wystarczającego uzasadnienia swojej odmowy zapłaty na rzecz EUA, i zwróciła się do Komisji o uczynienie tego. W odpowiedzi Komisja ponownie omówiła tę kwestię ze skarżącym i zgodziła się na pokrycie kosztów.

2.8. Udział obywateli w kształtowaniu polityki UE

Unia Europejska, w której obowiązują 24 języki urzędowe i którą zamieszkuje 500 mln obywateli, jest zobowiązana do poszanowania i ochrony różnorodności językowej. Sprawia to, że języki stosowane przez instytucje UE w celu komunikowania się z opinią publiczną mają ogromne znaczenie. Wszystkie przepisy unijne muszą być publikowane we wszystkich językach urzędowych, jednak poza tymi konkretnymi przypadkami instytucje UE mają pewną swobodę w zakresie wyboru języków stosowanych w poszczególnych sytuacjach.

W instytucjach występują jednak niespójności dotyczące tego, kiedy i w jaki sposób stosują one politykę językową, przy czym szczególne obawy wzbudzają strony internetowe instytucji. W okresie od lipca do września Rzecznik Praw Obywatelskich prowadziła konsultacje publiczne, podczas których prosiła o komentarze na temat sposobu, w jaki instytucje UE mogą najskuteczniej komunikować się ze społeczeństwem. W ramach konsultacji otrzymano 286 odpowiedzi, z których zdecydowana większość pochodziła od osób fizycznych (247), trzy – od państw członkowskich, a dwie – od agencji UE. Analiza odpowiedzi zostanie opublikowana na stronie internetowej Rzecznika Praw Obywatelskich w 2019 r.

Udział obywateli w procesie kształtowania polityki zależy od wymaga szybkiego dostępu do istotnych informacji. Jedna ze spraw dotyczących dostępu do dokumentów dobrze to ilustruje – organizacja pozarządowa zajmująca się ochroną praw zwierząt zwróciła się do Rzecznik Praw Obywatelskich po tym, jak Komisja odmówiła udzielenia jej dostępu do dokumentów dotyczących obliczeń wykonanych do oszacowania liczby wykorzystanych zwierząt do celów projektu oceny wpływu. Ocenę przeprowadzono w ramach zmiany przepisów unijnych regulujących udzielanie zezwoleń i ocenę w zakresie chemikaliów (REACH). Podczas dochodzenia Komisja opublikowała dokumenty – działanie to było również zgodne z niedawnym orzeczeniem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie dostępu do dokumentów związanych z inicjatywami ustawodawczymi.

Rzecznik Praw Obywatelskich w dalszym ciągu zdecydowanie wspierała europejską inicjatywę obywatelską (EIO), w ramach której Komisja Europejska powinna rozważyć przepisy dotyczące kwestii, w sprawie której zebrano ponad milion podpisów z co najmniej siedmiu państw członkowskich. W przemowie z okazji obchodów Dnia EIO Rzecznik O’Reilly zaznaczyła, że jej biuro będzie monitorowało sposób wdrażania planowanych nowych przepisów w zakresie EIO.

3 Komunikacja i współpraca

3.1. Komunikacja

Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich zrealizowało dwa najważniejsze kroki w 2018 r. w ramach swojego celu zwiększania widoczności. Pierwszym krokiem była modernizacja strony internetowej, której nowa wersja pojawi się w lipcu. Nowa strona internetowa jest bardziej przyjazna dla użytkownika, posiada lepsze funkcje wyszukiwania, a sprawy są uporządkowane według tematu, formatu i daty. Najważniejsze dochodzenia, publikacje i wydarzenia są odpowiednio wyeksponowane, aby umożliwić użytkownikowi uzyskanie szybkiego obrazu działalności biura.

Rzecznik Praw Obywatelskich opublikowała również nowe wideo w prosty sposób przedstawiające charakter jej pracy. W filmie podkreślono trzy rodzaje obszarów, które Rzecznik Praw Obywatelskich może badać – dostęp do informacji; problemy z finansowaniem ze środków unijnych; oraz przejrzystość w lobbingu. Oddzielne obszary dochodzeń podzielono również na trzy bardzo krótkie filmy wideo, które łatwo udostępnić na portalach społecznościowych.

W ciągu roku liczba osób obserwujących konto biura na Twitterze – @EUOmbudsman – wzrosła o 17 %, podczas gdy liczba osób obserwujących konto LinkedIn wzrosła o 13 %. Liczba osób obserwujących konto Rzecznika Praw Obywatelskich na platformach takich jak Instagram znacznie wzrosła (61 %), natomiast na stronie Rzecznika na portalu Medium odnotowano wzrost liczby czytelników o 40 %.

W ramach działań następczych w związku z bardzo udaną pierwszą edycją nagrody za dobrą administrację, w której nominowano projekty pochodzące z wielu instytucji, organów i agencji UE, w październiku Rzecznik Praw Obywatelskich uruchomiła procedurę związaną z nagrodą za dobrą administrację w 2019 r. Nominacje do nagrody mogą zgłaszać pracownicy UE, przedsiębiorstwa, stowarzyszenia i grupy społeczeństwa obywatelskiego. Zachęcając do zgłaszania nominacji, Rzecznik Praw Obywatelskich zaznaczyła, że „formalne uznanie tej pracy pomaga w wymianie najlepszych praktyk między instytucjami” oraz że ma nadzieję, że działania te będą inspiracją dla przyszłych projektów. Ceremonia rozdania nagród odbędzie się w czerwcu 2019 r.

Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich z wielką przyjemnością uczestniczyło w Europejskim Spotkaniu Młodzieży w Strasburgu, w którym w ciągu dwóch dni w czerwcu 2018 r. wzięły udział tysiące młodych ludzi. Kilku członków personelu uczestniczyło w wydarzeniu, wyjaśniając, w jaki sposób biuro pomaga obywatelom i jak promuje swoją pracę w mediach społecznościowych. Rzecznik O’Reilly wygłosiła przemówienie inauguracyjne, w którym przypomniała młodzieży o prawie głosu. Zachęciła ich do postrzegania wyborów do Parlamentu Europejskiego jako szansy na wykorzystanie tego prawa w celu wpływania na decyzje podejmowane na szczeblu UE.

3.2. Relacje z instytucjami UE

3.2.1. Parlament Europejski

Rzecznik Praw Obywatelskich docenia silną relację z Parlamentem Europejskim. Posłowie do Parlamentu Europejskiego wybierają Rzecznika Praw Obywatelskich, którego praca pomaga osobom stojącym przed problemami z administracją unijną. W 2018 r. Rzecznik Praw Obywatelskich wygłosiła przemówienie na sesji plenarnej Parlamentu Europejskiego i wymieniła opinie z szeregiem komisji, w tym z Komisją Petycji, Komisją Prawną, Komisją Handlu Międzynarodowego, Komisją Spraw Konstytucyjnych oraz z Komisją Kontroli Budżetowej. Rzecznik Praw Obywatelskich spotkała się z przewodniczącym Antoniem Tajanim oraz odbyła spotkania z szeregiem posłów do Parlamentu Europejskiego, którzy reprezentują wszystkie główne grupy polityczne. Rzecznik Praw Obywatelskich liczy na dalsze produktywne stosunki z nowo wybranym Parlamentem w 2019 r.

3.2.2. Komisja Petycji

Ciągły dialog z Komisją Petycji ma zasadnicze znaczenie dla skuteczności systemu wychodzenia naprzeciw obawom społeczeństwa, które zwraca się do komisji lub Rzecznika Praw Obywatelskich o wskazówki i pomoc. Podczas gdy Rzecznik rozpatruje skargi przeciwko instytucjom, organom i agencjom UE, Komisja Petycji zajmuje się petycjami dotyczącymi obszarów działalności UE w całej Europie. W 2018 r. Komisja Petycji pracowała jednocześnie nad szeregiem akt dotyczących pracy Rzecznik Praw Obywatelskich. Rzecznik Praw Obywatelskich ucieszyła się, że może polegać na silnym wsparciu ze strony członków Komisji Petycji reprezentujących wszystkie grupy polityczne, i z entuzjazmem podchodzi do pracy z nowo utworzoną komisją.

3.2.3. Komisja Europejska

Komisja Europejska nadzoruje większość prac administracyjnych UE i jest przedmiotem szczególnej uwagi opinii publicznej. Ponieważ jest największą instytucją UE mającą ogromny wpływ na życie milionów ludzi, naturalne jest, że duży odsetek skarg składanych do Rzecznik Praw Obywatelskich dotyczy pracy Komisji. Aby wyrazić obawy Europejczyków, Rzecznik Praw Obywatelskich w 2018 r. spotkała się z przewodniczącym Junckerem i z niektórymi komisarzami. Komisja już teraz ma bardzo wysokie standardy administracji publicznej. Wiele obszarów nadal wymaga jednak usprawnienia. W związku z tym regularne, otwarte i szczere relacje zawodowe między służbami tych dwóch instytucji są najskuteczniejszą formą współpracy.

3.2.4. Inne instytucje, agencje i organizacje

Rzecznik Praw Obywatelskich utrzymuje również relacje z innymi instytucjami, organami i agencjami UE, aby obserwować i wspierać kulturę administracyjną i współpracę międzyinstytucjonalną. W 2018 r. Rzecznik Praw Obywatelskich utrzymywała bliskie kontakty z Europejskim Inspektorem Ochrony Danych (EIOD), Europejskim Bankiem Centralnym (EBC), Europejskim Bankiem Inwestycyjnym (EBI), Europejskim Trybunałem Obrachunkowym oraz z szeregiem agencji. Bliskie relacje ze wszystkimi instytucjami, organami i agencjami UE są istotnym elementem strategii Rzecznika Praw Obywatelskich pt. „W stronę 2019 roku”, której realizacja ma przyczynić się do stworzenia bardziej otwartej administracji UE służącej wszystkim osobom mieszkającym w Europie.

3.2.5. Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych

Będąc członkiem Ram UE, Rzecznik chroni, wspiera i monitoruje wdrażanie Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych na poziomie instytucji UE. We wrześniu Rzecznik Praw Obywatelskich objęła funkcję przewodniczącej Ram UE na rok.

Na skutek dochodzenia strategicznego prowadzonego w sprawie traktowania osób niepełnosprawnych w ramach wspólnego systemu ubezpieczenia chorobowego UE (JSIS) Rzecznik Praw Obywatelskich zaleciła, aby Komisja przeprowadziła przegląd przepisów regulujących JSIS w celu zapewnienia zgodności z Konwencją o prawach osób niepełnosprawnych. Rzecznik dodatkowo określiła szereg problemów systemowych związanych z ochroną praw osób niepełnosprawnych oraz przedstawiła szereg sugestii. Ponadto opublikowała sprawozdanie dotyczące konsultacji skierowanych do stowarzyszeń niepełnosprawnych członków personelu UE lub pracowników, których członkowie rodziny są niepełnosprawni, oraz do Europejskiego Forum Osób Niepełnosprawnych.

Rzecznik Praw Obywatelskich zamknęła dochodzenie strategiczne dotyczące dostępności strony internetowej i narzędzi internetowych Komisji dla osób niepełnosprawnych. Upewniła się, że Komisja podejmuje działania w celu poprawy dostępności strony internetowej, a także przedstawiła szereg sugestii w tym zakresie. Rzecznik zasugerowała na przykład, aby Komisja zapewniła przystępne formaty treści stron internetowych spełniające wyższe normy międzynarodowe wśród szerokiej gamy stron internetowych, przyjęła plan działania dotyczący dostępności stron internetowych, a także aby wprowadziła obowiązkowe szkolenie w zakresie dostępności stron internetowych dla wszystkich członków personelu pracujących nad stronami internetowymi.

W grudniu Rzecznik Praw Obywatelskich wydała zalecenia w ramach wspólnego dochodzenia w sprawie dwóch skarg dotyczących dostępności procedur selekcji Europejskiego Urzędu Doboru Kadr (EPSO) dla kandydatów niedowidzących. Rzecznik zwróciła się do EPSO, w celu zapewnienia, aby jego elektroniczny formularz zgłoszeniowy dotyczący procedur selekcji był w pełni zgodny z wymogami dostępności dla kandydatów niedowidzących. Rzecznik wezwała również do terminowego wprowadzania technologii wspomagających kandydatów podczas testów komputerowych, które odbywają się w ośrodkach egzaminacyjnych na całym świecie.

W ramach działań następczych w związku z dochodzeniem z własnej inicjatywy w sprawie poszanowania praw podstawowych w zakresie wdrażania polityki spójności UE Rzecznik Praw Obywatelskich zwróciła się do Komisji w sprawie wymogu posiadania przez państwa członkowskie skutecznych mechanizmów rozpatrywania skarg dotyczących europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych. Rzecznik zapytała Komisję o kroki, jakie podjęła, aby pomóc państwom członkowskim wdrożyć takie rozwiązania, a także o sposób, w jaki monitoruje spełnianie tego obowiązku przez państwa członkowskie.

Rzecznik Praw Obywatelskich zwróciła się również do Komisji w związku ze szkołami europejskimi i niepełnosprawnymi dziećmi. Zwróciła się do Komisji o podjęcie niezbędnych kroków w celu zapewnienia, aby rodzice dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, wykluczonych ze szkół europejskich, nie byli zobowiązani do udziału w kosztach kształcenia swoich dzieci.

3.3. Europejska Sieć Rzeczników

Głównym wydarzeniem dla Europejskiej Sieci Rzeczników (ENO) – składającej się z 96 biur w 36 państwach europejskich oraz z Komisji Petycji Parlamentu Europejskiego – była konferencja, która odbyła się marcu i zgromadziła całą sieć, a także organizacje i dziennikarzy z Brukseli. Podczas sesji otwierającej poruszono temat kluczowy dla pracy rzecznika praw obywatelskich, niezależnie od lokalizacji – w jaki sposób zapewnić obywatelom życie w sprawiedliwym i integracyjnym społeczeństwie. Rzecznik O’Reilly podczas swojej prezentacji wezwała rzeczników praw obywatelskich do pomocy w zakresie wdrażania ostatnio uzgodnionego Europejskiego filaru praw socjalnych. Główna dyskusja dotyczyła sposobu na skuteczniejszą współpracę rzeczników praw obywatelskich w celu promowania sprawiedliwości społecznej, a także sposobu, w jaki polityka UE wpisuje się w kontekst krajowy, oraz tego, jak mogłaby wyglądać przyszłość UE. Podczas kolejnej dyskusji skoncentrowano się na sposobie, w jaki rzecznik praw obywatelskich, pracujący czasami z innymi organami, takimi jak sieć SOLVIT finansowana przez UE, może pomóc obywatelom napotykającym problemy, ponieważ przepisy unijne nie są odpowiednio stosowane. Niektórzy rzecznicy praw obywatelskich zwracali uwagę na kwestie transgraniczne, takie jak problemy dotyczące wypłat świadczeń socjalnych.

W ramach działań następczych w związku z marcową konferencją biuro Rzecznika Praw Obywatelskich zorganizowało seminarium w Brukseli, w którym wzięli udział urzędnicy łącznikowi i eksperci z Sieci. Tematem seminarium był sposób pogłębienia współpracy Europejskiej Sieci Rzeczników, analiza najlepszych praktyk dotyczących współpracy z obywatelami w dzisiejszym świecie z ciągłym dostępem do sieci, a także refleksja nad tym, jakie wnioski na temat roli instytucji rzecznika praw obywatelskich w otwartym rządzie można wyciągnąć z badania OECD.

Europejska Sieć Rzeczników w dalszym ciągu koncentrowała się na równoległych dochodzeniach i inicjatywach realizowanych przez zainteresowane biura rzeczników. Na początku 2018 r. Rzecznik Praw Obywatelskich zamknęła inicjatywę strategiczną, w ramach której badano proces wdrażania przepisów unijnych (rozporządzenia 1005/2009) dotyczących substancji zubożających warstwę ozonową. W piśmie zamykającym Rzecznik O’Reilly zaznaczyła, że Komisja nie pomogła jeszcze państwom członkowskim w przeprowadzaniu kontroli zgodności, chociaż ma do tego prawo zgodnie z tymi konkretnymi przepisami. Szereg krajowych biur rzeczników praw obywatelskich przedstawił przegląd dotyczący sposobu wdrażania przepisów unijnych na poziomie krajowym.

Kolejna inicjatywa związana ze współpracą z krajowymi rzecznikami dotyczyła zakresu, w jakim Komisja ocenia zgodność krajowych agencji kredytów eksportowych (krajowych organów udzielających wsparcia finansowego przedsiębiorstwom prowadzącym działalność na ryzykownych rynkach) z przepisami unijnymi dotyczącymi praw człowieka i kwestii środowiska. Krajowych rzeczników praw obywatelskich zapytano o opinię na ten temat. Dochodzenie przeprowadzone po złożeniu skargi przez międzynarodową koalicję organizacji pozarządowych skutkowało wydaniem zalecenia, ponieważ Rzecznik Praw Obywatelskich uznała roczny przegląd takich agencji wykonany przez Komisję za nieodpowiedni. Kwestia ta była również przedmiotem przesłuchania prowadzonego przez Komisję Handlu Międzynarodowego w Parlamencie Europejskim, podczas którego posłowie wyrażali poparcie dla stanowiska Rzecznik Praw Obywatelskich. Komisja zgodziła się uwzględnić zalecenie Rzecznik Praw Obywatelskich; zamykając dochodzenie, Rzecznik Praw Obywatelskich zwróciła się do Komisji o dostarczenie sprawozdania z postępów w ciągu roku.

Procedura zapytań, w ramach której biuro Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich pomaga członkom ENO przez otrzymywanie odpowiedzi ekspertów od instytucji UE dotyczących kwestii przepisów unijnych, nadal jest cennym zasobem dla członków ENO. Jedno z zapytań pochodziło z biura hiszpańskiego Rzecznika Praw Obywatelskich, który wystosował pismo do Europejskiej Rzecznik Praw Obywatelskich w sprawie wspólnej operacji powrotowej koordynowanej przez Frontex. Biuro hiszpańskie zauważyło pewne problemy, w tym fakt, że osób powracających nie informowano o istnieniu mechanizmu składania skarg oraz że mechanizm ten nie był dostępny ani w formie papierowej, ani w odpowiednim języku (w tym przypadku w języku hiszpańskim). W wyniku zapytania Frontex udostępnił formularz na swojej stronie internetowej oraz w postaci drukowanej; ponadto formularz przetłumaczono na język hiszpański, rosyjski, serbski i albański.

W ramach kontynuowania regularnych wizyt w biurach swoich krajowych odpowiedników w lutym Rzecznik O’Reilly udała się do Grecji, gdzie została przyjęta przez Rzecznika Praw Obywatelskich Andreasa Pottakisa. W ramach wyjazdu Rzecznik O’Reilly spotkała się z członkami rządu greckiego oraz rozmawiała o swojej pracy w obszarze przejrzystości i odpowiedzialności w UE z lokalnymi zainteresowanymi stronami i dziennikarzami. Odwiedziła również obóz uchodźców Elaionas znajdujący się w pobliżu Aten.

3.4. Rzecznik Praw Obywatelskich odwiedza Waszyngton

W grudniu 2018 r. Rzecznik Praw Obywatelskich udała się do Waszyngtonu, gdzie spotkała się z szerokim gronem amerykańskich decydentów, urzędów nadzoru, organizacji pozarządowych, ośrodków analitycznych, pracowników naukowych i z innymi rozmówcami, aby uzyskać informacje na temat etyki, przejrzystości i odpowiedzialności norm i przepisów, a także ich wdrażania w administracji i Kongresie Stanów Zjednoczonych. Rzecznik Praw Obywatelskich wraz z różnymi urzędami Stanów Zjednoczonych omówiła kwestie, takie jak efekt „drzwi obrotowych”, lobbing, ochrona sygnalistów oraz Ustawa o dostępie do informacji publicznej. Rzecznik O’Reilly spotkała się z członkami Kongresu, Inspektorami Generalnymi i specjalnymi doradcami, a także wygłosiła przemowę na temat populizmu i zaufania publicznego podczas wydarzenia Niemieckiego Funduszu Marshalla.

4 Rozpatrywanie spraw i skarg: jak służymy społeczeństwu

Podstawową misją Europejskiej Rzecznik Praw Obywatelskich jest zapewnienie, aby administracja UE służyła interesowi publicznemu, a także pomoc wszystkim obywatelom stojącym w obliczu problemów związanych z instytucjami UE. Chociaż Rzecznik Praw Obywatelskich w dalszym ciągu stosuje uprawnienia w zakresie własnej inicjatywy, aby służyć interesowi publicznemu, praca biura Rzecznika Praw Obywatelskich w dużej mierze opiera się na rozpatrywaniu skarg od osób fizycznych, pracowników naukowych, przedsiębiorstw i innych organizacji.

Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich wciąż dąży do usprawnienia swoich metod pracy, aby umożliwiały udzielanie pomocy podmiotom, które jej potrzebują, w sposób maksymalnie elastyczny i skuteczny. Była to podstawowa zasada leżąca u podstaw zmienionych przepisów wykonawczych dotyczących rozpatrywania skarg, które obecnie są dobrze ugruntowane.

Nowa strona internetowa Rzecznika Praw Obywatelskich uruchomiona w 2018 r. zawiera również zmieniony i przyjazny dla użytkownika interfejs służący składaniu ewentualnych skarg. Podobnie jak zróżnicowany zespół osób rozpatrujących skargi w biurze, nowa strona internetowa również odzwierciedla zobowiązanie Rzecznika Praw Obywatelskich do udzielania pomocy osobom, które jej potrzebują, we wszystkich 24 językach urzędowych UE.

Kolejną nową inicjatywą rozpoczętą oficjalnie w 2018 r. jest opracowana przez Rzecznik Praw Obywatelskich przyspieszona procedura rozpatrywania skarg dotyczących udzielenia publicznego dostępu do dokumentów będących w posiadaniu instytucji UE. Ponieważ skargi te często wymagają pilnego podjęcia działania, Rzecznik Praw Obywatelskich podjęła decyzję o przyjęciu bardziej elastycznego i uproszczonego podejścia do ich rozpatrywania.

Obecnie w przypadku rozpatrywania skarg związanych z udzieleniem dostępu do dokumentów biuro Rzecznika Praw Obywatelskich kontaktuje się z instytucjami na wcześniejszym etapie procesu, jeżeli jest to konieczne. Ogólnym celem jest podjęcie decyzji w ciągu 40 dni.

4.1. Rodzaj i źródło skarg

4.1.1. Przegląd skarg i zapytań strategicznych

Chociaż zdecydowana większość działań podejmowanych przez biuro Rzecznika dotyczy spraw rozpatrywanych w oparciu o otrzymane skargi, Rzecznik prowadzi również dochodzenia i inicjatywy strategiczne, jeżeli uzna, że istnieją ku temu podstawy. Sprawy te wszczynane są przez Rzecznika Praw Obywatelskich z własnej inicjatywy w sytuacji, gdy zidentyfikowano problem systemowy, który należy rozpatrzeć w interesie publicznym, lub po otrzymaniu jednej lub kilku skarg dotyczących sprawy o znaczeniu systemowym.

4.1.2. Skargi wykraczające poza zakres mandatu Rzecznika

W 2018 r. Europejska Rzecznik rozpatrzyła 1 300 skarg, które wykraczały poza zakres jej mandatu, głównie ze względu na to, że nie dotyczyły działalności instytucji lub organu UE.

Skargi te przede wszystkim dotyczyły problemów, jakie skarżący napotkali w związku z krajowymi lub regionalnymi organami publicznymi, krajowymi lub międzynarodowymi sądami i podmiotami prywatnymi. Skargi dotyczyły kwestii związanych z ochroną konsumentów (obejmowały np. banki i linie lotnicze), zabezpieczeniem społecznym i opieką zdrowotną, opodatkowaniem lub wnioskami wizowymi. Czasami obywatele zwracali się do Rzecznika w oparciu o błędne przekonanie, że jest on organem odwoławczym sprawującym jurysdykcję nad krajowymi lub regionalnymi instytucjami rzecznika.

W 2018 r. Rzecznik Praw Obywatelskich otrzymała dużą liczbę podobnych skarg dotyczących trzech kwestii (ponad 10 skarg dotyczących jednej kwestii), które wykraczają poza zakres mandatu Rzecznik, tj. kwestii tymczasowych kontraktów dla lekarzy w Hiszpanii, kwestii grzywien administracyjnych nałożonych przez włoskie władze za brak klauzuli o niezbywalności czeków oraz kwestii represji policyjnych w Rumunii.

Niektóre skargi, chociaż skierowane przeciwko instytucjom lub organom UE, również wykraczały poza zakres mandatu Rzecznik Praw Obywatelskich, ponieważ dotyczyły kwestii politycznych, działań ustawodawczych Parlamentu Europejskiego lub działań sądowych Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

We wszystkich wspomnianych przypadkach Rzecznik Praw Obywatelskich odpowiedziała osobom szukającym pomocy w języku, w jakim zredagowano skargę, wyjaśniając zakres mandatu Rzecznika Praw Obywatelskich i doradzając – w miarę możliwości – inny organ, który może pomóc w rozwiązaniu danej kwestii. Za zgodą skarżących Rzecznik Praw Obywatelskich przekazywała również skargi członkom Europejskiej Sieci Rzeczników (ENO).

Skarżącym składającym skargę dotyczącą konkretnego przepisu UE zazwyczaj doradza się, aby zwrócili się do Komisji Petycji Parlamentu Europejskiego. Osoby, które podnosiły kwestie związane z wdrażaniem przepisów unijnych, kierowano do krajowych lub regionalnych rzeczników lub do sieci UE, takich jak SOLVIT i Twoja Europa – Porady. Ewentualnie skarżący byli informowani o możliwości złożenia skargi dotyczącej naruszenia przepisów do Komisji Europejskiej.

4.2. Przeciw komu?

4.3. W związku z czym?

4.4. Uzyskane wyniki

4.5. Przestrzeganie propozycji Rzecznika Praw Obywatelskich

W kontekście dochodzeń Rzecznik Praw Obywatelskich może przedstawiać propozycje instytucjom i organom UE dotyczące sposobu rozwiązania problemu lub poprawy praktyk administracyjnych. Propozycje te mają postać rozwiązań, zaleceń i sugestii.

Każdego roku Rzecznik Praw Obywatelskich przeprowadza kompleksową analizę sposobu, w jaki instytucje odpowiadają na jej propozycje w ramach dochodzeń, które zamknięto w poprzednim roku. Analiza ta, obejmująca wskaźniki zgodności i inne konkretne przykłady w celu wykazania wpływu i znaczenia pracy Rzecznik Praw Obywatelskich, została opublikowana w corocznym sprawozdaniu Putting it right?.

W 2017 r. instytucje UE zastosowały się do propozycji rzecznik Praw Obywatelskich w 81 % przypadków, co stanowiło niewielki spadek z 85 % w 2016 r. Instytucje zareagowały pozytywnie na 80 spośród 99 propozycji usprawnień przedstawionych przez Rzecznik Praw Obywatelskich. W 148 innych przypadkach Rzecznik Praw Obywatelskich uznała, że instytucje podjęły działania w kierunku usprawnienia ich pracy. Osiem spośród 14 instytucji osiągnęło 100 % wskaźnik zgodności, natomiast wskaźnik zgodności Komisji Europejskiej, której dotyczy większość skarg, wynosił 76 %.

Sprawozdanie za 2018 r. będzie dostępne pod koniec 2019 r.

5 Zasoby

5.1. Budżet

Budżet Rzecznika Praw Obywatelskich stanowi oddzielny rozdział budżetu ogólnego Unii Europejskiej. Dzieli się na trzy tytuły. Tytuł 1 obejmuje płace, dodatki oraz inne koszty związane z personelem. Tytuł 2 dotyczy budynków, umeblowania, wyposażenia i innych wydatków operacyjnych. Tytuł 3 obejmuje wydatki związane z wykonywaniem przez instytucję jej ogólnych zadań. W 2018 r. suma przyznanych środków wyniosła 10 837 545 EUR.

Aby zapewnić efektywne zarządzanie zasobami, audytor wewnętrzny Rzecznika regularnie sprawdza wewnętrzne systemy kontroli instytucji i operacje finansowe przeprowadzane przez biuro Rzecznika. Podobnie jak inne instytucje UE, instytucja Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich podlega również kontroli Trybunału Obrachunkowego.

5.2. Korzystanie z zasobów

Każdego roku Rzecznik Praw Obywatelskich przyjmuje roczny plan zarządzania, w którym określa się konkretne działania, jakie biuro powinno podjąć, aby zrealizować cele i priorytety pięcioletniej strategii Rzecznika Praw Obywatelskich „W stronę 2019 roku”. Roczny plan zarządzania na 2018 r. jest czwartym planem opartym na tej strategii.

Instytucja zatrudnia wysoko wykwalifikowany, wielojęzyczny personel. Dzięki temu może rozpatrywać skargi dotyczące niewłaściwego administrowania w 24 językach urzędowych UE i podnosić świadomość społeczną na temat pracy Rzecznika w UE. W 2018 r. biuro Rzecznik zatrudniało 65 pracowników.

We wrześniu 2018 r. Cesira D’Aniello dołączyła do biura jako Sekretarz Generalna, zastępując Beate Gminder, która podjęła nowe obowiązki w Komisji Europejskiej.

Szczegółowe informacje dotyczące struktury biura Rzecznika Praw Obywatelskich oraz poszczególnych różnych działów są dostępne na stronie internetowej Rzecznika Praw Obywatelskich.

Kontakt z Europejskim Rzecznikiem Praw Obywatelskich

Telefon

+33 (0)3 88 17 23 13

E-mail

eo@ombudsman.europa.eu

W internecie

• Strona internetowa: www.ombudsman.europa.eu
• Twitter: twitter.com/EUombudsman
• Instagram: https://www.instagram.com/euombudsman/
• LinkedIn: www.linkedin.com/company/272026
• YouTube: www.youtube.com/eotubes

Nasze biura

Strasburg

Adres pocztowy

Médiateur européen
1 avenue du Président Robert Schuman
CS 30403
F-67001 Strasbourg Cedex

Adres dla odwiedzających

Bâtiment Václav Havel (HAV)
Allée Spach
F-67070 Strasbourg

Bruksela

Adres pocztowy

Médiateur européen
Rue Wiertz
B-1047 Bruxelles

Adres dla odwiedzających

Montoyer-Science (MTS)
30 rue Montoyer
B-1000 Bruxelles

© Unia Europejska, 2019

Wszystkie fotografie i ilustracje © Unia Europejska, z wyjątkiem okładki (© Anthony SEJOURNE/iStock). Powielanie do celów edukacyjnych i niekomercyjnych dozwolone pod warunkiem podania źródła.

Print	QK-AA-19-001-PL-C	ISBN 978-92-9483-063-0	doi:10.2869/473025
PDF	QK-AA-19-001-PL-N	ISBN 978-92-9483-017-3	doi:10.2869/476
HTML	QK-AA-19-001-PL-Q	ISBN 978-92-9483-028-9	doi:10.2869/15879