Decyzja Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich kończąca dochodzenie w sprawie skargi 343/2010/MHZ przeciwko Trybunałowi Sprawiedliwości Unii Europejskiej

Stan faktyczny

1. Skarżąca złożyła wniosek w odpowiedzi na opublikowane przez Trybunał Sprawiedliwości („TS”) zaproszenie do składania ofert („zaproszenie”) na zawarcie umów ramowych o tłumaczenie aktów prawnych z niektórych języków urzędowych Unii Europejskiej na język polski.

2. W dniu 16 czerwca 2009 r. wniosek skarżącej został odrzucony, ponieważ nie spełniała ona wymogu posiadania przynajmniej dwuletniego doświadczenia w zawodzie tłumacza tekstów prawnych po uzyskaniu wyższego wykształcenia w dziedzinie prawa. Wymóg ten był zawarty w punkcie III.2.3 zaproszenia.

3. W dniu 5 lipca 2009 r. skarżąca wysłała do TS pismo, w którym kwestionowała przedmiotową decyzję, twierdząc, że w jej przypadku TS nie powinien interpretować przedmiotowego warunku przetargu formalistycznie, ale raczej wziąć pod uwagę ratio legis, którym zdaniem skarżącej jest wybór profesjonalnych tłumaczy. Następnie przedstawiła swoje wykształcenie uniwersyteckie (dyplom ukończenia studiów prawniczych i filologii niemieckiej ze specjalizacją z tłumaczenia tekstów prawnych). Wyjaśniła, że zdobyła doświadczenie zawodowe podczas studiów, wykonując tłumaczenia tekstów prawnych dla Centrum Prawa Bankowego Uniwersytetu X. Doświadczenie to obejmowało dwa lata. Ponadto stwierdziła, że nie mogła zdobyć dwuletniego doświadczenia po ukończeniu studiów, ponieważ w owym czasie zdecydowała, że odłoży karierę zawodową na później dla dobra życia rodzinnego (została matką). Na koniec skarżąca poprosiła TS o wzięcie pod uwagę doświadczenia zawodowego, które zdobyła podczas studiów uniwersyteckich, oraz o przyjęcie jej wniosku o udział w przetargu.

4. W odpowiedzi z dnia 13 lipca 2009 r. TS wyjaśnił, że: (i) do wszystkich wniosków musi stosować takie same kryteria, wyraźnie określone w zaproszeniu; (ii) wymóg dwuletniego doświadczenia zawodowego po studiach jest jasny i nie może być przedmiotem żadnej interpretacji; (iii) w przyszłości skarżąca, po uzyskaniu koniecznego doświadczenia zawodowego, może złożyć wniosek o udział w podobnych przetargach.

5. W dniu 21 lipca 2009 r. skarżąca przesłała do TS kolejne pismo, w którym rozwijała wcześniej przedstawione argumenty. Stwierdziła zwłaszcza, że po studiach nie mogła zdobyć doświadczenia zawodowego w dziedzinie tłumaczeń, ponieważ była na urlopie macierzyńskim i nie pracowała. Zdaniem skarżącej sztywna interpretacja przez TS kryteriów kwalifikacji dotyczących doświadczenia zawodowego prowadzi do dyskryminacji kobiet.

6. Ponieważ skarżąca nie otrzymała odpowiedzi na swoje pismo z dnia 21 lipca 2009 r., w dniu 11 sierpnia 2009 r. zwróciła się po raz pierwszy do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich (skarga 2033/2009/MW) . Postawiła TS zarzut, ze formalistyczna interpretacja kryteriów kwalifikacji dotyczących doświadczenia zawodowego (punkt III.2.3. zaproszenia do składania ofert) prowadzi do pośredniej dyskryminacji kobiet. Domagała się również, aby zaakceptowano jej udział w przetargu. W piśmie do skarżącej datowanym na dzień 21 września 2009 r. Rzecznik poinformował skarżącą, iż jego zdaniem TS nie miał dość czasu, aby odpowiedzieć na jej pismo (TS miał w tym czasie letnią przerwę), zanim zwróciła się ona do Rzecznika. Na mocy art. 2 ust. 4 statutu Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich jej skarga na tym etapie była zatem niedopuszczalna, ponieważ nie zostały zakończone wcześniejsze procedury administracyjne w innej instytucji. Skarżącą poinformowano, że w przypadku braku odpowiedzi TS w stosownym czasie może ponownie złożyć skargę do Rzecznika.

7. W dniu 4 lutego 2010 r. skarżąca wysłała do Rzecznika e-mail z informacją, że nadal nie otrzymała odpowiedzi z TS. Wspomniany e-mail został zarejestrowany jako nowa, obecna skarga (343/2010/MHZ). Skarżąca postawiła zarzut, że TS nie odpowiedział na jej pismo z dnia 21 lipca 2009 r.  Podtrzymała także swój wcześniejszy zarzut i roszczenie zawarte w ze skardze 2033/2009/MW.

8. W dniu 15 marca 2010 r., w następstwie interwencji Rzecznika w drodze procedury telefonicznej, TS przesłał odpowiedź na pismo skarżącej z dnia 21 lipca 2009 r. W swojej odpowiedzi TS najpierw przeprosił za to, że wcześniej nie udzielił skarżącej odpowiedzi. Następnie przypomniał to, co zostało już powiedziane skarżącej, czyli że treść punktu III.2.3 zaproszenia jest jasna i jednoznaczna. Punkt ten stanowi, że warunkiem przyjęcia oferty są przynajmniej dwa lata doświadczenia zawodowego zdobytego po ukończeniu studiów i związanego z przedmiotem umów, w których sprawie ogłoszono przetarg. TS dodał, że skarżąca może ponownie złożyć wniosek, gdy spełni wspomniany warunek. Ponieważ ta odpowiedź dotyczyła jedynie postawionego przez skarżącą zarzutu nieudzielenia odpowiedzi, a nie pozostałego zarzutu i roszczenia, Rzecznik podjął decyzję o wszczęciu dochodzenia.

Przedmiot dochodzenia

9. Rzecznik podjął decyzję o wszczęciu niniejszego dochodzenia w oparciu o zarzut i roszczenie podane poniżej:

A) Skarżąca wysunęła zarzut, że formalistyczna interpretacja przez TS kryteriów kwalifikacji dotyczących doświadczenia zawodowego (punkt III.2.3. zaproszenia do składania ofert) prowadzi do pośredniej dyskryminacji kobiet.

B) Skarżąca żądała, aby zaakceptowano jej udział w przetargu.

Dochodzenie

10. Skarga została przesłana do Rzecznika w dniu 3 lutego 2010 r. W dniu 7 kwietnia 2010 r. Rzecznik wszczął dochodzenie i przesłał skargę do Trybunału Sprawiedliwości z wnioskiem o wydanie opinii do dnia 31 lipca 2010 r. Trybunał Sprawiedliwości przesłał swoją opinię w dniu 30 lipca 2010 r. Następnie przesłał tłumaczenie opinii na język polski, które zostało przekazane skarżącej wraz z prośbą o przedstawienie uwag do dnia 31 października 2010 r. Skarżąca nie przedstawiła uwag.

Analiza i wnioski Rzecznika

A. Domniemana pośrednia dyskryminacja kobiet

Argumenty przedstawione Rzecznikowi

11. Skarżąca twierdziła, że wymóg („przedmiotowy wymóg”) posiadania dwuletniego doświadczenia zawodowego po ukończeniu studiów jest pośrednio niekorzystny dla kobiet, które opiekują się urodzonymi w tym czasie dziećmi i nie mogą zdobywać doświadczenia zawodowego, podczas gdy mężczyźni zazwyczaj nie mają takich ograniczeń i mogą rozpocząć pracę bezpośrednio po studiach. Zdaniem skarżącej podczas ustalania, czy został spełniony warunek dotyczący doświadczenia zawodowego, TS powinien był wziąć pod uwagę urlop macierzyński.

12. Skarżąca przyznała, że nigdy nie pracowała po uzyskaniu dyplomu, ale twierdziła, że zdobyła dwuletnie doświadczenie zawodowe w trakcie studiów. Jej zdaniem to doświadczenie powinno być traktowane jako odpowiednik doświadczenia zdobytego po zakończeniu studiów. TS nie powinien stosować formalistycznego podejścia do przedmiotowego wymogu, ale mieć na względzie ratio legis zaproszenia, czyli rekrutację profesjonalnych tłumaczy.

13. W swojej opinii TS argumentował, że w punkcie III.2.3 zaproszenia wyraźnie przewidziany jest wymóg posiadania przynajmniej dwuletniego doświadczenia zawodowego po ukończeniu studiów prawniczych[1]. Ten wymóg został ustanowiony, aby zapewnić właściwy poziom tłumaczeń skomplikowanych tekstów prawnych TS na język polski. Jest oczywiste, że tłumaczenie tekstów prawnych przez tłumaczy, którzy jeszcze nie ukończyli studiów prawniczych na uniwersytecie, nie jest wystarczająco znaczące i nie może być uważane za równie wartościowe jak tłumaczenie wykonane przez prawnika, który ukończył studia uniwersyteckie w dziedzinie prawa.

14. Zważywszy, że przedmiotowy wymóg był jasny, instytucja zamawiająca nie mogła swobodnie decydować o zastosowaniu go do przypadku skarżącej, nie naruszając kontekstu prawnego ustanowionego w zaproszeniu oraz zasady równego traktowania oferentów.

15. W tej sytuacji, biorąc pod uwagę argumenty skarżącej, TS sprawdził, czy przedmiotowy wymóg jest sprzeczny z zasadą niedyskryminacji ze względu na płeć. Innymi słowy: czy instytucja zamawiająca, ustanawiając wspomniany wymóg w zaproszeniu do składania ofert, respektowała tę zasadę, czy nie.

16. Na mocy art. 135 ust. 1 rozporządzenia Komisji nr 2342/2002 ustanawiającego szczegółowe zasady wykonania rozporządzenia Rady (WE, Euratom) nr 1605/2002 w sprawie rozporządzenia finansowego stosowanego do budżetu ogólnego Wspólnot Europejskich[2] („przepisy wykonawcze”) instytucja zamawiająca powinna przygotować jasne i niedyskryminacyjne kryteria wyboru.

17. Z utrwalonego orzecznictwa wynika, że zasada niedyskryminacji, która stanowi podstawową zasadę prawa, zakazuje różnego traktowania porównywalnych sytuacji i jednakowego traktowania różnych sytuacji, o ile takie traktowanie nie jest obiektywnie uzasadnione[3].

18. Wymóg minimum w zakresie umiejętności technicznych ma zastosowanie bez wyjątku do wszystkich kandydatów bez względu na płeć. Nie oznacza on różnego traktowania ze względu na płeć.

19. Jeśli chodzi o argumenty skarżącej rozumiane tak, że ustanawiając przedmiotowy wymóg, instytucja zamawiająca potraktowała tak samo dwie różne sytuacje – a mianowicie sytuację kandydatów mężczyzn i sytuację kandydatów kobiet, ponieważ tylko te ostatnie mogą doświadczyć ograniczeń w zdobywaniu doświadczenia zawodowego spowodowanych macierzyństwem oraz urlopem rodzicielskim i macierzyńskim – to nie można ich uznać. Wydaje się oczywiste, że równe traktowanie kandydatów różnej płci, co wynika z przedmiotowego wymogu, jest obiektywnie uzasadnione.

20. W tym kontekście TS powołał się między innymi na: (i) zasadę należytego zarządzania finansami i art. 27 rozporządzenia finansowego, który stanowi, że zasoby wykorzystywane przez instytucję w celu wykonywania jej działalności zostają udostępnione (…) we właściwej (…) jakości; (ii) drugi akapit art. 135 ust. 2 przepisów wykonawczych stanowiący, że instytucja zamawiająca może ustanowić minimalny poziom możliwości, poniżej którego kandydaci nie mogą być wybierani; (iii) art. 137 przepisów wykonawczych, stanowiący, że [w] procedurze przetargowej [możliwości techniczne i zawodowe podmiotów gospodarczych] oceniane są w odniesieniu w szczególności do (…) doświadczenia (…).

21. TS podsumował, że przedmiotowy wymóg służy osiągnięciu uprawnionego celu, czyli zapewnieniu odpowiedniego poziomu tłumaczeń i umożliwieniu w ten sposób Trybunałowi realizacji jego misji. Poza tym przedmiotowy wymóg jest proporcjonalny i nie wykracza poza to, co jest konieczne do osiągnięcia powyższego celu.

22. TS podkreślił, że dwuletnie doświadczenie zawodowe nie musi koniecznie zostać zdobyte natychmiast po ukończeniu studiów. TS powtórzył po raz kolejny, że po zdobyciu dwuletniego doświadczenia zawodowego skarżąca może w przyszłości ponownie złożyć swoją ofertę w ramach tego samego przetargu, ponieważ jest on ważny przez okres czterech lat.

Ocena Rzecznika

23. Na początku Rzecznik uznał za przydatne nawiązanie przez analogię do orzeczeń TS w trybie prejudycjalnym, w których TS konsekwentnie utrzymywał, że dyskryminacja pośrednia występuje tam, gdzie dany środek, chociaż określony w sposób neutralny, działa na niekorzyść o wiele większej liczby kobiet niż mężczyzn[4].

24. W tym kontekście nie można wykluczyć, że przedmiotowy wymóg mógłby przede wszystkim dotykać kobiety, jeśli chodzi o ich dostęp do zatrudnienia oferowanego przez TS w drodze zaproszenia. Przedmiotowy wymóg mógłby postawić kobiety, które po ukończeniu studiów mają dzieci i odkładają karierę zawodową na później, aby opiekować się tymi dziećmi, w niekorzystnej sytuacji w porównaniu z mężczyznami, którzy mogą wejść na rynek pracy bezpośrednio po zakończeniu studiów, ponieważ gdy mają dzieci, dużo rzadziej muszą iść na dłuższy urlop ojcowski. Innymi słowy, możliwości wygrania przetargu i pracy jako tłumacz tekstów prawnych TS w dwa lata po ukończeniu studiów nie miałaby dużo większa liczba młodych absolwentek prawa niż młodych absolwentów.

25. Jednak w takich okolicznościach, gdyby przedmiotowy wymóg powodował w praktyce dyskryminację kobiet w porównaniu z mężczyznami, TS w swojej opinii jasno udowodnił, że nawet w razie istnienia rozróżnienia między mężczyznami i kobietami, na które powoływała się skarżąca, jest ono uzasadnione obiektywnymi czynnikami niezwiązanymi z dyskryminacją ze względu na płeć[5].

26. W swojej opinii na temat omawianej sprawy TS powoływał się na jakość tłumaczenia, jakiej oczekuje od oferentów, którym udzielono zamówienia, i słusznie uzasadnił, dlaczego potrzebuje najlepszych tłumaczeń tekstów prawnych. Rzecznik zgadza się z poglądem TS, że tłumaczenia tekstów prawnych wykonywane przez studentów niemających jeszcze dyplomu prawnika obiektywnie rzecz biorąc nie mogą być równie wysokiej jakości jak tłumaczenia wykonywane przez absolwentów prawa. Wbrew twierdzeniu skarżącej, tłumaczenie tekstów prawnych staje się „profesjonalne” tylko wówczas, gdy tłumacze ukończyli studia prawnicze i mają dyplom. Jest to obiektywny czynnik niezwiązany z dyskryminacją ze względu na płeć.

27. TS zatem należycie uzasadnił, dlaczego musi wymagać od wszystkich swoich tłumaczy (mężczyzn i kobiet) dwuletniego doświadczenia zawodowego zdobytego po ukończeniu studiów prawniczych i nie może akceptować doświadczenia w wykonywaniu tłumaczeń, nawet wysokiej jakości, zdobytego podczas takich studiów.

28. Na koniec warto zaznaczyć, że skarżąca nie miała żadnego doświadczenia zawodowego po ukończeniu studiów, takiego jak wymagane w zaproszeniu. Dlatego urlop macierzyński skarżącej słusznie nie mógł być brany pod uwagę.

29. W świetle powyższego Rzecznik nie stwierdza zaistnienia przypadku niewłaściwego administrowania i zamyka sprawę.

B. Wnioski

Na podstawie dochodzenia w sprawie skargi Rzecznik postanawia zamknąć sprawę z następującym wnioskiem:

Nie zaistniał przypadek niewłaściwego administrowania.

Skarżąca i Trybunał Sprawiedliwości zostaną poinformowani o tej decyzji.

 

P. Nikiforos Diamandouros

Sporządzono w Strasburgu, 20 grudzień 2010

---

[1] (…) au terme de la formation universitaire en droit.

[2] Dz.U. 2002 L 357, s. 38.

[3] TS nawiązał do sprawy C-304/01 Hiszpania przeciwko Komisji [2004] Zb.Orz. I-7655, pkt 31.

[4] Orzeczenia TS w trybie prejudycjalnym w kwestii wykładni dyrektywy Rady 79/7/EWG z dnia 19 grudnia 1978 r. w sprawie stopniowego wprowadzania w życie zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zabezpieczenia społecznego (Dz.U. 1979 L 6, s. 24): sprawa C-444/93 Megner i Scheffel [1995] Zb.Orz. I-1471, pkt 24, i sprawa C-343/92 De Weerd (z d. Roks) i inni [1994] Zb.Orz. I-571, pkt 33. Orzeczenie TS w trybie prejudycjalnym w kwestii wykładni dyrektywy 76/207 w sprawie wprowadzenia w życie zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w zakresie dostępu do zatrudnienia, kształcenia i awansu zawodowego oraz warunków pracy (Dz.U. 1976 L 39, s. 40): sprawa C-100/95 Kording [1997] Zb.Orz. I-05289, pkt 16.

[5] W tym kontekście można powołać się na orzeczenia TS w trybie prejudycjalnym dotyczące sytuacji osób zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy: sprawa 170/84 Bilka przeciwko Weber von Hartz [1986] Zb.Orz. 1607, pkt 29; sprawa C-457/93 Kuratorium für Dialyse und Nierentransplantation [1996] Zb.Orz. I-243, pkt 31; i sprawa C-184/89 Nimz [1991] Zb.Orz. I-297, pkt 14. W sprawie Kuratorium TS stwierdził, że (…) zastosowanie przepisów ustawowych, jakie były przedmiotem sporu (...) powoduje w zasadzie pośrednią dyskryminację pracownic (...). Sytuacja byłaby inna tylko wówczas, gdyby stwierdzona różnica w traktowaniu była uzasadniona przez obiektywne czynniki niezwiązane z dyskryminacją ze względu na płeć. W sprawie Nimz TS wyraził opinię, że nie można zidentyfikować obiektywnych kryteriów niezwiązanych z dyskryminacją ze względu na płeć na podstawie domniemanego istnienia szczególnego związku między stażem pracy i nabyciem pewnego poziomu wiedzy czy doświadczenia, ponieważ takie twierdzenie jest tylko generalizacją dotyczącą niektórych kategorii pracowników. Z drugiej strony TS stwierdził, że chociaż doświadczenie wiąże się ze stażem pracy i w zasadzie pozwala pracownikowi na lepsze wykonywanie przydzielonych mu zadań, obiektywizm takiego kryterium zależy od wszystkich okoliczności związanych z każdym indywidualnym przypadkiem, a zwłaszcza od związku między charakterem wykonywanej pracy i doświadczeniem zdobytym podczas jej wykonywania po przepracowaniu pewnej liczby godzin.